Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Sztuczne bariery, czyli jak płoty i ogrodzenia na granicy polsko-białoruskiej mogą zagrażać dzikiej przyrodzie

Sztuczne bariery, czyli jak płoty i ogrodzenia na granicy polsko-białoruskiej mogą zagrażać dzikiej przyrodzie

Naukowcy alarmują, że planowana budowa ogrodzenia na granicy polsko-białoruskiej podzieli Puszczę Białowieską, co w konsekwencji zamknie liczne szlaki migracyjne, uniemożliwi dyspersję zwierząt oraz ograniczy dostęp do bazy pokarmowej i partnerów rozrodczych. Komentarza w tej kwestii udziela prof. Paulina Kramarz z Wydziału Biologii UJ.

W dobie narastającego kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej trudno pisać o wpływie obecnego już ogrodzenia oraz planowanego płotu na dziką przyrodę. Ale musimy też pamiętać, że żyjemy w czasach masowego wymierania gatunków, które jest składową kryzysu klimatyczno-ekologicznego. Wymieranie gatunków i gwałtowny spadek liczebności populacji roślin i zwierząt nasila procesy związane z globalnym ociepleniem, są one ściśle ze sobą powiązane. Dzieje się tak dlatego, że procesy te mogą prowadzić do zaburzenia w funkcjonowaniu naturalnych ekosystemów - do pogorszenia czy wręcz utraty ich funkcji związanych na przykład z pochłanianiem dwutlenku węgla (najważniejszego gazu cieplarnianego) oraz, w konsekwencji, z magazynowaniem węgla, czy też z gromadzeniem wody (co zapobiega coraz częstszym suszom). A już teraz kryzys klimatyczno-ekologiczny powoduje wzrost zachorowań i śmiertelności setek tysięcy ludzi na świecie, choćby poprzez wzrastające średnie temperatury, rosnącą liczbę dni z ekstremalnymi temperaturami, coraz częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe takie jak susze, powodzie, deszcze nawalne, huragany.

W przyrodzie występuje wiele naturalnych, fizycznych barier, szczególnie ważnych dla organizmów poruszających się – zwierząt. Ponieważ płoty i ogrodzenia graniczne są barierą głównie dla większych zwierząt, czyli przede wszystkim ssaków lądowych, w niniejszym tekście skupię się tylko na nich. Naturalnymi barierami mogą być pasma górskie, cieki wodne oraz te największe, czyli morza i oceany. Ograniczają one zasięgi gatunków, stąd na przykład unikatowość fauny występującej na wyspach, czy też na jednym z kontynentów – Australii. Jednak bariery powstające w wyniku ludzkiej działalności powodują gwałtowne przerwanie ciągłości ekosystemów, prowadząc do fragmentacji siedlisk, ograniczania terytorium żerowania, zamykania ścieżek dostępu do wodopoju czy też szlaków naturalnych migracji. Taką barierą może być zwykła droga szutrowa przez las, przez tereny trawiaste czy też drogi zrywkowe powstające w czasie wyrębu drzew.

Tymczasem na Podlasiu powstało już tymczasowe ogrodzenie ze zwojów (tak zwana concertina) drutu ostrzowego (zwanego również, słusznie, żyletkowym) o długości 130 km. Ma on być wkrótce przekształcony w stały, wysoki płot, prawdopodobnie stalowy, o długości 180 km. Ogrodzenie przecina teren kompleksu leśnego Puszczy Białowieskiej, położony na polskim i białoruskim terytorium. Przetnie też teren pobliskiej Puszczy Augustowskiej. Wprawdzie w Puszczy Białowieskiej, po stronie białoruskiej od 1981 r. stoi już płot, ale składa się on ze zwykłego drutu kolczastego przyczepionego do palików. Zgodnie z informacjami naukowców z Instytutu Biologii Ssaków PAN, przynajmniej niektóre gatunki zwierząt są w stanie przez niego przechodzić [1]. Tak się dzieje w przypadku drapieżników – wilków, rysi, czy też mniejszych zwierząt. Zdecydowanie gorzej radzą sobie duże ssaki roślinożerne, takie jak żubry, jelenie, sarny, dziki i już obecnie można zaobserwować, że prowadzi to do izolacji rozrodczej u tych gatunków. To pokazuje jeden z problemów tego rodzaju barier, który jest związany z zanikiem przepływu genów pomiędzy populacjami i powstawaniem różnic genetycznych pomiędzy populacjami w polskiej i białoruskiej części Puszczy [1].

Obecne, zdecydowanie szczelniejsze ogrodzenie składające się z concertiny czy też planowany płot może być przeszkodą nie do przejścia dla kolejnych zwierząt, w tym rysi euroazjatyckich. Populacja tego zagrożonego gatunku kotowatych jest bardzo nieliczna, w Polsce żyje zaledwie 200 osobników, a liczba ta od lat właściwie się nie zmienia. Dodatkowo, zwierzęta te do migracji związanej poszukiwaniem partnera do rozrodu, skutkującej zwiększaniem różnorodności genetycznej, wymagają zwartych kompleksów leśnych. W naszym kraju takiej ciągłości nie ma, teraz zaś jest ona przerywana dodatkowo w Puszczy Białowieskiej, gdzie populacja rysi charakteryzuje się jedną z najniższych zmienności genetycznych w Europie [2]. Może to też spowodować mniejszą dostępność pokarmu  - rysie do swoich polowań wymagają dużych obszarów o urozmaiconej strukturze. W przypadku samców terytorium może mieć obszar nawet 350 km2. Może się to skończyć ich wymarciem [3]. Za prof. Rafałem Kowalczykiem (Instytut Biologii Ssaków PAN): „Podzielenie tej populacji płotem granicznym spowoduje, że z kilkudziesięciu po obu stronach granicy po polskiej stronie znajdzie się kilkanaście. A może nawet mniej, bo nie wiemy, w jakim momencie ten płot podzieli populację. A rysie przecież użytkują obszary po obu stronach granicy. Nie tylko w Puszczy Białowieskiej, ale też w Augustowskiej, która również zostanie podzielona. W Polsce nie mogą migrować na zachód, bo są tam duże obszary otwarte, przez które rysie się nie przemieszczają. Jeśli płot powstanie, to odetnie im drogę na wschód, gdzie występują rozległe obszary leśne zasiedlane przez te koty. Zostanie tylko droga na północ i południe.”[2].

Drut ostrzowy ma w swojej konstrukcji niewielkie ostrza. Zwierzęta próbujące przejść przez zwoje takiego drutu ranią się, często bardzo głęboko, mogą też tracić fragmenty skóry, a nawet kończyny, co w konsekwencji może prowadzić do ich śmierci. Są właściwie bez szans, nawet drobniejsze gatunki, takie jak borsuki czy też lisy próbujące przechodzić przez tego rodzaju zasieki, umiejscowione wprost na podłożu. Potwierdzają to badania przeprowadzone w pobliżu podobnego ogrodzenia pomiędzy Węgrami i Chorwacją, również wybudowanego po to, by zatrzymać migracje ludności [4]. Jak dotąd nie wiadomo, jak będzie skonstruowany planowany płot i czy w związku z tym będzie powodował bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia zwierząt. Ale, jak pisałam powyżej, ograniczy on migracje za pokarmem, wodą czy też partnerem do rozrodu, jak dzieje się to w przypadku podobnych płotów w Europie [4].

Na koniec przytoczę fragment stanowiska Rady Naukowej Instytutu Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk w Białowieży w sprawie kryzysu na granicy z Białorusią oraz budowy płotu granicznego:

„Jako przyrodnicy chcemy również zwrócić uwagę na nieodwracalne skutki budowy bariery granicznej dla przyrody północno-wschodniej Polski, w tym unikatowego ekosystemu Puszczy Białowieskiej – transgranicznego obiektu światowego dziedzictwa UNESCO. Taka bariera uniemożliwi przemieszczanie się, migracje oraz przepływ genów w populacjach rzadkich i chronionych gatunków, stanie się śmiertelną pułapką dla zwierząt próbujących ją sforsować i zagrożeniem dla przetrwania izolowanych populacji. Tym samym, wzniesienie zapory może doprowadzić do usunięcia transgranicznego obszaru Puszczy Białowieskiej z listy światowego dziedzictwa UNESCO. Apelujemy więc o zaniechanie budowy trwałej konstrukcji na granicy Polski lub rozważenie środków łagodzących jej negatywne oddziaływanie na zwierzęta.

Nawet najwyższe płoty nie rozwiążą kryzysu na granicy z Białorusią, natomiast staną się trwałą barierą dzielącą kraje, ludzi i dziką przyrodę.” [6]

Dr hab. Paulina Kramarz, prof. UJ
Instytut Nauk o Środowisku
Wydział Biologii UJ

-------------

 

Literatura:

  1. wyborcza.pl/7,177851,27488871,czy-plot-blaszczaka-przetnie-puszcze-bialowieska-w-tym-szlaki.html?disableRedirects=true
  2. oko.press/plot-na-granicy-i-konsekwencje-dla-przyrody/
  3. wyborcza.pl/7,75400,27591083,smiertelna-pulapka-na-granicy-polsko-bialoruskiej-dlaczego.html
  4. Safner T., Gracanin A., Gligora I., Pokorny B., Flajšman K., Apollonio M., Šprem N. 2021. State border fences as a threat to habitat connectivity: a case study from South-Eastern Europe. Šumarski list, 5–6: 269-278
  5. Linnell J.D.C, Trouwborst A., Boitani L., Kaczensky P., Huber D., Reljic S., Kusak J., Majic A., Skrbinsek T., Potocnik H., Hayward M.W., Milner-Gulland E. J., Buuveibaatar B., Olson K.A., Badamjav L., Bischof R., Zuther S., Breitenmoser U. 2016. Border security fencing and wildlife: the end of the transboundary paradigm in Eurasia? PLOS Biology, DOI:10.1371/journal.pbio.1002483
  6. ibs.bialowieza.pl/stanowisko-rady-naukowej-instytutu-biologii-ssakow-polskiej-akademii-nauk-w-bialowiezy-w-sprawie-kryzysu-na-granicy-z-bialorusia-oraz-budowy-plotu-granicznego/
Polecamy również
Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji