"Świat jaki znamy odchodzi; jednak to przeszłość jest kluczem do przyszłości" to cytat z gry komputerowej "Wiedźmin 2: Zabójcy królów", który można odnieść również do geologii. O znaczeniu badań historii życia na Ziemi dla przewidywania scenariuszy rozwoju biosfery oraz w zapobieganiu lub ograniczeniu kryzysów biotycznych w przyszłości pisze dr hab. Bogusław Kołodziej, prof. UJ z Instytutu Nauk Geologicznych.

Kiedy w internecie szukamy frazy "przeszłość jest kluczem do przyszłości" to wyszukiwarki internetowe odsyłają nas m.in. do cytatu z gry komputerowej "Wiedźmin 2: Zabójcy królów": "Świat jaki znamy odchodzi; jednak to przeszłość jest kluczem do przyszłości". Natomiast bardzo rzadko, w przeciwieństwie do wyszukania angielskiej wersji tej frazy ("The past is the key to the future"), wyszukiwarki odsyłają do stron związanych z geologią.

Znacznie lepiej znana jest jedna z podstawowych zasad w geologii: "Teraźniejszość jest kluczem do przeszłości". Zasada aktualizmu zakłada, że w przeszłości geologicznej panowały podobne procesy fizyczne i chemiczne (a tym samym procesy geologiczne) jak obecnie. Należy jednak pamiętać, że chociaż prawa fizyki i chemii w przeszłości były takie same jak obecnie, to procesy geologiczne odbywały się często w nieaktualistycznych warunkach. Na etapie wczesnej Ziemi procesy te przebiegały w warunkach beztlenowej atmosfery. Natomiast w karbonie poziom tlenu w atmosferze był znacznie wyższy niż obecnie, co uważa się sprzyjało rozwojowi olbrzymich owadów (fot. 1). Inne były również w przeszłości relacje biotyczne. Za przykład niech służy ewolucja roślin okrytozalążkowych (rośliny kwiatowe udokumentowane są dopiero od okresu kredowego), która sprzyjała ewolucji owadów. W tym kontekście można także badać, jak zmieniali się konstruktorzy raf oraz rola i znaczenie różnych grup zamieszkujących rafy (zobacz artykuły "Ewolucja raf, czyli rafa jest teatrem" i "Czy król Karol kupi królowej korale?").

Hasło przewodnie jednej z konferencji paleontologicznej organizowanej przez Instytut Nauk Geologicznych UJ brzmiało: "Aktualizm i antyaktualizm w paleontologii". Co nie znaczy, że badanie nieaktualistycznych ekosystemów dawnej Ziemi (są to swoiste naturalne laboratoria z przeszłości) nie ma znaczenia dla zrozumienia funkcjonowania obecnej biosfery.

Hasło "Przeszłość jest kluczem do przyszłości" ("The past is the key to the future") w ostatnich latach zyskuje popularność. Kopalny zapis długotrwałych zmian środowiskowych pozwala przewidzieć np. konsekwencje obecnych zmian klimatycznych. Wiedza o wpływie zmian środowiskowych (nie tylko klimatycznych, ale również innych, np. zmian natlenienia i trofizmu wód oraz zmian poziomu oceanów) dostarcza czasowej, geologicznej perspektywy) dla zrozumienia skutków obecnych zmian środowiskowych i przewidywania scenariuszy rozwoju poszczególnych ekosystemów (np. raf) i całej biosfery. Dlatego znajomość przyczyn i konsekwencji kryzysów środowiskowych w przeszłości, skutkujących m.in. pięcioma wielkimi wymieraniami w historii Ziemi ("The Big Five") ma niebagatelne znaczenie w zapobieganiu lub ograniczeniu kryzysów biotycznych w przyszłości. Część naukowców uważa, że szóste wymieranie już się rozpoczęło.

Na zakończenie warto przytoczyć cytat z "Zaginionego symbolu” Dana Browna: "Przeszłość kryje klucz do przyszłości nauki" (tłum. Z. Kościuk). Co prawda nie chodziło tutaj o geologię.

Z historią rozwoju życia na Ziemi można zapoznać się odwiedzając Centrum Edukacji Przyrodniczej.

dr hab. Bogusław Kołodziej, prof. UJ
Instytut Nauk Geologicznych
Wydział Geografii i Geologii
 

Notatka opublikowana została również na stronie Instytutu Nauk Geologicznych UJ, gdzie zamieszczane są popularnonaukowe artykuły z cyklu #POZNAJ ŚWIAT - ing.uj.edu.pl/poznajswiat.