W internecie można się od czasu do czasu natknąć na viralowe apele, żeby nie stosować oprysków na uprawach w ciągu dnia, czyli wtedy, kiedy pszczoły latają na nie po pokarm. Dalej następuje prośba, żeby pryskać wieczorem, kiedy pszczoły są już bezpieczne w swoich ulach. Powstrzymanie się od oprysków w ciągu dnia jest ze wszech miar słuszne i może ograniczyć szkodliwy wpływ na pewne zapylacze… jednak nie spowoduje, że pestycydy zupełnie przestaną szkodzić.

Artykuł pierwotnie opublikowany na stronie Nauka dla Przyrody

Są dwa główne powody tego, że stosowanie pestycydów po zmroku nie wyeliminuje problemu. Pierwszy to różnorodność obecnych na polu organizmów. Wspomniany apel skupia się na pszczole miodnej, która w ogromnej większości nie żyje dziko, ale jest hodowana przez człowieka. Rodziny pszczele mieszkają w ulach, w których spędzają noc. Robotnice pszczoły miodnej latają daleko, nawet do kilku kilometrów, więc te pojawiające się na kwitnącej uprawie niekoniecznie mają swoje gniazda w pobliżu. Tak czy inaczej, kiedy nadchodzi wieczór, pszczoły miodne opuszczają pola i siedzą bezpiecznie w swoich gniazdach. Jednak oprócz pszczoły miodnej pola uprawne odwiedza – lub na nich żyje – wiele innych zapylaczy. Dzikie pszczoły (których w Polsce stwierdzono prawie 500 gatunków) mają o wiele mniejszy zasięg lotu (zwykle poruszają się w promieniu do kilkuset metrów od gniazda), a więc ich gniazda mogą znajdować się na skrajach pól, w zasięgu oprysków. Zresztą, nie wszystkie pszczoły spędzają noce w gnieździe. Samce zazwyczaj opuszczają swoje gniazdo raz na zawsze, a później nocują na pędach roślin, w kwiatach lub różnych kryjówkach. Inne zapylacze, takie jak bzygi i motyle, wcale nie budują gniazd, a część z nich w nocy ma swój szczyt aktywności. Ćmom, najważniejszym nocnym owadom zapylającym, zdecydowanie nie pomoże opryskiwanie upraw po zmroku.

Drugim problemem jest trwałość pestycydów. Podane na pole wieczorem, nie znikają magicznie do rana. Nawet jeśli pozostanie ich tyle, że przylatujący na uprawę owad nie zostanie natychmiast zabity, to w mniejszych ilościach również mogą czynić szkody. Tak zwane działania subletalne, czyli szkodliwe, ale niepowodujące śmierci, mogą polegać na osłabieniu odporności i zwiększeniu podatności na choroby, utracie zdolności nawigacyjnych i trudnościach w powrocie do gniazda, zmniejszeniu płodności czy zaburzeniach procesu uczenia się i zapamiętywania. Część pestycydów nie tylko nie ulega natychmiastowemu rozkładowi, ale jest bardzo trwała i przy kolejnych aplikacjach ich stężenie się kumuluje, a po zaprzestaniu stosowania jeszcze przez wiele lat są one w środowisku obecne. Nie cała ilość zastosowanej substancji pozostaje w miejscu przeznaczenia – może zostać wypłukana i powędrować do innych miejsc, w których będzie zagrażać owadom, które mogły nigdy w swoim życiu nie zapędzić się na pole uprawne.

Podsumowując – stosowanie się do zaleceń oraz dobrych praktyk związanych z użyciem pestycydów jest niesamowicie ważne i powinno być to zawsze przestrzegane, ale jedynym całkowicie skutecznym sposobem na uchronienie zapylaczy przed wpływem szkodliwych substancji jest rezygnacja z ich użycia. Badania pokazują, że zmniejszenie zużycia pestycydów w uprawach jest jak najbardziej możliwe i może prowadzić nie tyle do obniżenia, co zwiększenia zysków (zmniejszenie wydatków na środki ochrony roślin oraz zwiększenie plonu w uprawach owadopylnych). Zmniejszenie zużycia pestycydów jest możliwe zwłaszcza wtedy, gdy tereny uprawne są bogate w środowiska nieuprawiane rolniczo, jak zadrzewienia śródpolne, miedze oraz pasy kwietne.

dr Justyna Kierat
Instytut Botaniki
Wydział Biologii UJ

Trzmiel rudy - Bombus pascuorum. Fot. Justyna Kierat