Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Galopujące ocieplenie klimatu

Galopujące ocieplenie klimatu

Jakiś czas temu świat obiegła informacja o niepokojącej anomalii pogodowej na Antarktydzie, na której w drugiej połowie marca zanotowano temperatury o 40 stopni Celsjusza wyższe od normy. W jaki sposób interpretować takie dane? Czy było to zdarzenie jednorazowe, czy stały trend? Zapraszamy do lektury artykułu prof. dr. hab. Roberta Twardosza z Zakładu Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ.

Współczesne ocieplenie klimatu jest jednym z najważniejszych problemów przed jakim stają nie tylko naukowcy, ale i zwykli mieszkańcy Ziemi, ponieważ - jak pokazują doświadczenia ostatnich lat - niesie ono zarówno wielorakie groźne skutki przyrodnicze i gospodarcze, jak i biometeorologiczne, czyli bezpośrednio zagrażające życiu i zdrowiu człowieka. Należy tu przypomnieć anomalnie upalne lata 2003 roku w zachodniej Europie i 2010 roku we wschodniej Europie, z ich groźnymi konsekwencjami, jak liczne przypadki zgonów we Francji, czy rozległe pożary lasów w Rosji. Pamięć o tych niezwykle gorących latach była jeszcze świeża, gdy podobne ekstremalne warunki pojawiły się w 2012 roku w Europie południowej i 2015 roku w środkowej. Towarzysząca upałom susza w sierpniu 2015 roku była powodem problemów z dostawą energii elektrycznej w Polsce, ze względu na niski stan wód w rzekach, wykorzystywanych do chłodzenia w elektrowniach. W 2018 roku na rozległych obszarach Europy wystąpił niezwykle ciepły kwiecień i maj. Tak wczesne pojawianie się warunków gorąca jest niekorzystne z punktu widzenia biometeorologicznego, ponieważ organizm człowieka po okresie zimowym nie jest jeszcze do nich przystosowany. Wczesne pojawianie się upalnej i zwykle suchej pogody po łagodnej i bezśnieżnej zimie pogłębia zjawisko suszy. W 2019 roku kolejny miesiąc, a mianowicie czerwiec, osiągnął kategorię ekstremalnie ciepłego. Jak okazało się na podstawie sekularnej serii obserwacji temperatury powietrza w Krakowie, był to najgorętszy miesiąc od początku prowadzenia pomiarów temperatury, tj. od 1792 roku. Należy podkreślić, że bardzo duże wzrosty temperatury powietrza obejmują okresy o różnej długości, od kilku dni do miesiąca, a nawet całych pór roku. Długotrwałe utrzymywanie się warunków gorąca (miesiąc lub dłużej) prowadzi jednak do groźniejszych skutków bezpośrednio dotykających człowieka niż krótkotrwałych warunków pogody upalnej (kilkudniowych fal upałów).


Rys. 1. Liczba wielkoobszarowych anomalii termicznych (ujemnych WAT- i dodatnich WAT+)
w Europie w latach 1951-2020 (Twardosz i Kossowska-Cezak, 2021); Artykuł.

Obserwowana wzrastająca częstość takich anomalnych miesięcy pod względem termicznym, zwłaszcza tych o dużym zasięgu przestrzennym (rys. 1), jak i fal upałów przyczynia się do silnego  wzrostu średniej temperatura powietrza. Jest to szczególnie widoczne w Europie, gdzie stwierdza się największe ocieplenie na tle innych obszarów. Analiza temperatury w 70-leciu 1951-2020 pokazała, że liniowy wzrost temperatury powierza w Europie utrzymuje się od 1985 roku (rys. 2); wyniósł on 0,051oC/rok. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że od połowy lat 80. mamy do czynienia z największym ociepleniem w ciągu ostatnich 2000 lat. Ogólnie ocieplenie nasila się w kierunku północno-wschodnim kontynentu. Obszarem o największym ociepleniu jest Arktyka Europejska, gdzie temperatura w ostatnim 35-leciu wzrosła o 0,06-0,08oC/rok. Dobrą ilustracją tych zmian jest przebieg średniej rocznej temperatury na stacji Hopen (rys. 3). W 2016 roku wystąpiła tam rekordowo wysoka temperatura roczna 0,2oC.


Rys. 2. Mapy trendów średniej rocznej temperatury powietrza (współczynnik regresji,
nachylenie; jednostka oC/rok) w przedziale czasowym 1951-2020 (po lewej) i
1985-2020 (po prawej) (Twardosz et al., 2021); Artykuł.

Spodziewane konsekwencje tak silnego ocieplenia w Arktyce są wielorakie, najbardziej odbijają się w redukcji powierzchni lodowców górskich i powierzchni lodów morskich oraz w zmianach wieloletniej zmarzliny i pokrywie śnieżnej. Szybko następują zmiany w składzie fauny i flory (m.in. wkraczanie roślinności krzewiastej). Dostrzega się także i pozytywne strony zmian temperatury poprzez złagodzenie bodźców pogodowych, co przekłada się na poprawę warunków odczuwanych przez człowieka.

Ostatnio media zdominowała informacja o skrajnie wysokiej temperaturze, jaka wystąpiła na Antarktydzie. Jest to specyficzny kontynent, ponieważ występują tu wartości temperatury najniższe na kuli ziemskiej. W 1983 roku pojawiła się tu najniższa temperatura -89,2oC na stacji Wostok. Tak skrajnie niskie wartości temperatury są m.in. konsekwencją braku dopływu promieniowania słonecznego podczas nocy polarnej. Ogromne znaczenie ma tu także występowanie podłoża śnieżno-lodowcowego i wysokość nad poziomem morza (nawet ponad 4 000 m n.pm. w części wschodniej). Badania zmian klimatu na Antarktydzie są bardzo utrudnione, ponieważ dysponujemy wynikami obserwacji meteorologicznych z niewielu stacji, a długość ciągów jest krótka. Jak podkreślają badacze, Antarktyda na tle innych obszarów wykazuje większą „odporność” na obserwowane ocieplenie klimatu. Na niektórych jej obszarach stwierdza się nawet spadek temperatury, np. na Antarktydzie Wschodniej.


Rys. 3. Przebieg wieloletni średniej rocznej temperatury powietrza w Arktyce Europejskiej
(stacja Hopen).

Pod koniec drugiej dekady marca b.r., czyli na początku jesieni na południowej półkuli, na 2 stacjach wewnątrz kontynentu: Concordia i Wostok wystąpiły rekordowe wartości temperatury maksymalnej, które 18 marca wyniosły odpowiednio: -12,0 i -17,7oC. Anomalnie ciepła pogoda, jak na te warunki utrzymywała się przez 5 dni , tj. między 17 a 21 marca. Zjawisko to zostało nawet nazwane „falą upałów”. Ten krótkotrwały epizod wydarzył się w miesiącu, w którym nie stwierdza się tendencji wzrostowej temperatury powietrza. Potwierdza to przebieg średniej temperatury w marcu na stacji Wostok (rys. 4). Przyczyny tego wyjątkowego ocieplenia były uwarunkowane cyrkulacyjnie, tzn. napływem ciepłych mas powietrza nad wnętrze kontynentu.


Rys. 4. Przebieg wieloletni średniej temperatury w marcu na stacji Wostok (Antarktyda).

Ogólnie należy podkreślić, że współczesne ocieplenie jest zatem procesem złożonym i że jest zróżnicowane przestrzennie. Wymaga ono zatem ciągłego monitoringu, aby lepiej ocenić jego potencjalny wpływ społeczny, ekonomiczny i środowiskowy.

 

 

 

Prof. dr hab. Robert Twardosz
Zakład Klimatologii Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ

 

 

Polecamy również
Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji

Zagnieżdżone portlety Zagnieżdżone portlety

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron