Dlaczego raz zauważymy siedzącego w oknie kota, a innym razem nie, chociaż tam był? Psychologowie z UJ wyjaśniają w jaki sposób nieświadome staje się świadome.
Świadome doświadczenie, to takie doświadczenie, które pojawia się wtedy, gdy zaczynamy zdawać sobie sprawę z jakiegoś elementu rzeczywistości (np. zauważamy siedzącego w oknie kota, lub usłyszymy dzwonek do drzwi), czy dostrzeżemy zmianę we własnym ciele, np. czujemy, że boli nas głowa. Świadomość jest jednak pojęciem bardzo niejasnym i wieloznacznym, które posiada silne konotacje filozoficzne. Psychologia natomiast jest nauką empiryczną - próbuje poznać świat psychiczny człowieka w drodze obiektywnych badań.
Czy świadomość - coś wieloznacznego i nieuchwytnego - można zbadać w sposób naukowy? Odpowiedź brzmi - tak, jest to możliwe, ale tylko pod warunkiem, że będziemy ją badać na poziomie elementarnym, kawałek po kawałku odkrywając mechanizmy stojące za powstawaniem świadomego doświadczenia.
Badania takie prowadzi Anna Anzulewicz, doktorantka z Zakładu Psychologii Eksperymentalnej Instytutu Psychologii UJ, która analizuje proces powstawania świadomego doświadczenia wzrokowego, czyli „przejścia" od stanu, kiedy nasz mózg odbiera i przetwarza informacje wzrokowe bez udziału naszej świadomości do stanu, kiedy zdajemy sobie sprawę z tego, że coś widzimy.
„Badam czynniki, które sprawiają, że w niektórych sytuacjach stajemy się świadomi jakiegoś elementu rzeczywistości nagle, w innych natomiast świadomość wyłania się powoli, stopniowo" – wyjaśnia badaczka.
W projekcie tym wykorzystywane są proste gry komputerowe, podczas których osoby badane (ochotnicy) obserwują pojawiające się na krótką chwilę na ekranie obrazki - zwykle są to litery, cyfry lub kształty geometryczne. Następnie na specjalnej skali oceniają, jak bardzo byli świadomi pojawiających się obiektów.
Przetwarzanie informacji
Jednym z czynników, które mogą powodować stopniowe przejście od nieświadomego do świadomego widzenia, w innych zaś skokowe, jest poziom, czy też głębokość przetwarzania informacji w mózgu. Informacja jest przetworzona płytko np. w sytuacji gdy zapamiętujemy jakiś tekst na pamięć, natomiast głębokie przetworzenie ma miejsce wtedy, gdy staramy się w pełni zrozumieć przyswajane informacje. Drugim czynnikiem mogącym wpływać na stopniowalność świadomości jest siła zaangażowania uwagi (innymi słowy, stopień koncentracji na pewnych elementach zadania). Zdaniem badaczki, głębsze przetwarzanie informacji, a także silniejsze zaangażowanie uwagi powinny prowadzić do gwałtowniejszego przejścia od nieświadomego do świadomego widzenia. „Wyniki prowadzonych przeze mnie eksperymentów potwierdziły to" – wyjaśnia doktorantka. „Wygląda więc na to, że sposób przetwarzania informacji, płytki czy głęboki, może wpłynąć na to jak gwałtownie uświadamiamy sobie to, co widzimy. Podobnie rzecz się ma z uwagą - jeśli skupiamy ją mocniej, wówczas proces uświadomienia przebiega bardziej skokowo" – dodaje.
Zagadnienia podjęte w ramach projektu są jednymi z kluczowych problemów w badaniach świadomości. Ustalenie tego, które czynniki i w jaki sposób modyfikują dynamikę przejścia od nieświadomego do świadomego przetwarzania informacji w mózgu pozwoli na wyjaśnienie niespójności w dotychczasowych wynikach badań. Ponadto może przyczynić się do integracji przeciwstawnych koncepcji teoretycznych.
W dalszej perspektywie czasowej, lepsze zrozumienie tego w jaki sposób nieświadome staje się świadome może być wykorzystane do celów praktycznych. Przykładowo, może nam pozwolić na przewidywanie, w jakich warunkach świadomość kierowców jest bardziej, a w jakich mniej zawężona. Wykorzystanie tej wiedzy ma doniosłe znaczenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Projekt jest częścią kompleksowych badań nad świadomością realizowanych w Laboratorium Badań Świadomości UJ (strona internetowa: c-lab.pl).
--------------------------------------------------
Opis obrazka: Przykład bodźca używanego w badaniach świadomości. Osoby badane obserwują wzory pojawiające się na krótką chwilę na ekranie i oceniają, w jaką stronę są one pochylone, a następnie raportują jak wyraźnie widzieli dany wzór.
--------------------------------------------------