Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nauki humanistyczne i społeczne

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Literacka Nagroda Nobla dla Annie Ernaux

Literacka Nagroda Nobla dla Annie Ernaux

W czwartkowe popołudnie poznaliśmy laureatkę tegorocznej Literackiej Nagrody Nobla. Akademia Szwedzka przyznała nagrodę francuskiej pisarce Annie Ernaux. Decyzję Akademii komentują dla nas dr hab. Robert Kusek, prof. UJ, z Ośrodka Transnarodowych Badań Literackich i prof. dr hab. Wacław Rapak, dyrektor Instytutu Filologii Romańskiej Wydziału Filologicznego UJ.

Dr hab. Robert Kusek, prof. UJ Ośrodek Transnarodowych Badań Literackich

Annie Ernaux jest nie tylko najwybitniejszą współczesną pisarką języka francuskiego. Moim zdaniem jest ona największą żyjącą pisarką. Po kilku latach dyskusyjnych lub zachowawczych decyzji Literacka Nagroda Nobla trafia w końcu do właściwych rąk.

Polskie czytelniczki i czytelnicy znają Ernaux z wydanych zaledwie przed kilkoma miesiącami Lat – jej opus magnum często porównywanego do W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta. W tej radykalnej auto/biograficznej narracji rozpiętej pomiędzy 1941 a 2006 rokiem, Ernaux snuje opowieść o sobie i swoim pokoleniu, w której zatarte zostają różnice pomiędzy pamięcią indywidualną a zbiorową, między autorką a bohaterką/bohaterkami historii, pojedynczym a kolektywnym podmiotem. Określane mianem „etnotekstu”, „auto-socio-biografii” lub „autobiografii bezosobowej”, Lata zainspirowały nie tylko wiele współczesnych twórczyń i twórców (m.in. znanych w Polsce Didiera Eribona czy Édouarda Louis), ale pozostają też pasjonującą lekturą dla szerokiego grona czytelniczek i czytelników – w tym studentek i studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, z którymi regularnie czytam Lata w ramach kursów poświęconych współczesnym praktykom auto/biograficznym.

dr hab. Robert Kusek, prof. UJJednak nagrodę dla pisarki odczytuję nie tylko jako wyróżnienie określonego dorobku twórczego, ale także jako uhonorowanie całego współczesnego życiopisania, którego najwybitniejszą przedstawicielką jest właśnie Ernaux. Życie własne oraz innych jest bowiem punktem wyjścia dla całej jej twórczości literackiej, na którą składa się ponad dwadzieścia tomów powieści autobiograficznych, wspomnień, pamiętników i dzienników. Auto/biograficzny podmiot kobiecy i jego wielorakie uwikłanie zajmuje centralne miejsce w każdej kolejnej książce Ernaux – od debiutanckiej powieści autobiograficznej Les Armoires vides wydanej w 1974 roku, po wydaną w tym roku pierwszoosobową narrację wspomnieniową zatytułowaną Le jeune homme.

Moją ukochaną książką Ernaux pozostaje Journal du dehors z 1993 roku – dziennik pisarki, którego oś stanowią regularne podróże do supermarketu znanej francuskiej sieci mieszczącego się w Cergy. To oszczędne w środkach wyrazu i jednocześnie przejmujące studium kobiecości, żałoby, kapitalizmu i pamięci stanowi doskonałe wprowadzenie w świat Ernaux. Nie mogę doczekać się polskiego przekładu tej książki, jak i pozostałych utworów Noblistki, którymi nasz rynek wydawniczy nie wydawał się jak dotąd szczególnie zainteresowany.

Kiedy piszę te słowa, godzinę po ogłoszeniu nazwiska tegorocznej Laureatki Nagrody Nobla, z radia dobiega informacja, że Ernaux nie odebrała jeszcze telefonu od Akademii Szwedzkiej. Wyobrażam więc sobie, że siedzi teraz w podparyskim pociągu z torbą wypełnioną zakupami spożywczymi i otwartym notesem na kolanach, w którym notuje swoje wrażenia. Jeszcze nieświadoma tego, co czeka ją, kiedy wysiądzie na końcowej stacji.

dr hab. Robert Kusek, prof. UJ

Ośrodek Transnarodowych Badań Literackich

Wydział Filologiczny UJ

Prof. dr hab. Wacław Rapak, Zakład Filologii Francuskiej

Annie Ernaux, laureatka literackiego Nobla 2022, należy dzisiaj bez wątpienia do najbardziej cenionych i rozpoznawalnych w świecie pisarzy języka francuskiego. Debiutowała w roku 1974 powieścią Les Armoires vides. W jej dużym dorobku wyróżnia się powieści Une femme (1987), La Honte (1997), Écrire la vie (2011), Mémoire de fille, (2016). Ostatnia jej powieść Le jeune homme ukazała się w tym roku. Jej powieści zostały przetłumaczone na wiele języków. W tym dwie przetłumaczone na język polski: w roku 1989 Miejsce (La place), w roku obecnym Lata (Les années).

Przed Nagrodą Nobla powieściowe dzieło Annie Ernaux zdobyło wiele ważnych nagród, w tym w ostatnim czasie niezwykle cenioną w świecie literackim Prix Prince Pierre de Monaco. Mimo wielu francuskich Nobli, podkreśla się w bezpośrednich reakcjach na tak zaszczytne wyróżnienie, że jest pierwszą francuską autorką nagrodzoną tą Nagrodą. Podnosi się też, że na liście francuskich laureatów literackiego Nobla zajmuje miejsce szesnaste. Jej bezpośrednimi poprzednikami byli Jean-Marie Gustave Le Clézio (2008) i Patrick Modiano (2014). W swoim werdykcie Akademia Szwedzka podkreśla „odwagę i kliniczną ostrość, z jaką odkrywa korzenie, wyobcowanie i zbiorowe ograniczenia pamięci osobistej”.

Ceniona na świecie za dzieło, które bardzo często określa się jako autobiograficzne, choć sama Annie Ernaux w swoich wypowiedziach dystansuje się względem tego typu jednoznacznych określeń. Jeśli uznać je za słuszne, to należy dodać, że jej powieściom blisko by było do pojęcia autobiografii zbiorowej, pewnego pokolenia, do którego Ernaux nie tylko należy, lecz się przyznaje. To pokolenie urodzone w czasach II wojny światowej, które dorastało w okresie powojennym. Stąd, ze względu na chęć zachowania wierności opisywanej rzeczywistości, te niby-autobiografie, zwane niekiedy autofikcjami, łączy się czasami z poetyką reportażu. W związku z tym krytyka francuska podkreśla jej suchy, „płaski” styl pisania, który z powodu swej „neutralności” przywołuje na myśl écriture blanche Rolanda Barthesa.

Być wiernym rzeczywistości to dla Annie Ernaux w pierwszym rzędzie zainteresowanie problemami społecznymi. Urodzona w 1940 roku, wychowana, jak sama podkreśla, w środowisku robotniczym, o tym właśnie opowiada, zwracając przy tym uwagę na problem nierówności społecznych. Politycznie zaangażowana nigdy nie ukrywała swoich lewicowych przekonań. Jej powieściowa twórczość to ponawiane przez autorkę Lat – powieści uznawanej za najbardziej dla niej reprezentatywną – próby zrozumienia rzeczywistości, jej przybliżenia, objaśniania. Nie pomija przy tym tego, co w otaczającej ją rzeczywistości najbardziej aktualne, najbardziej kontrowersyjne. W jednym z wywiadów powiedziała, że jej twórczość sytuuje się „między literaturą, socjologią i historią. Należy dodać, iż za tego typu autobiografią stoją jednak naznaczone emocjami, osobiste doświadczenia pisarki.

prof. dr hab. Wacław Rapak

Zakład Filologii Francuskiej

Wydział Filologiczny UJ 

Polecamy również
Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych