Kolejna edycja konkursu Mądra Książka Roku przed nami! Już siódmy raz współorganizujemy konkurs na najlepszą książkę popularnonaukową. Tak jak w poprzednich latach, chcemy docenić twórczość autorów i autorek książek popularnonaukowych dla dorosłych i dla dzieci. Poniżej przedstawiamy nominowane książki za rok 2021. A już w marcu głosowanie społeczności akademickiej naszej uczelni.

Gala finałowa 7. edycji konkursu - znamy zwycięzców!

To już siódma edycja konkursu Mądra Książka Roku. Tym razem przyznaliśmy cztery statuetki. Finałowa gala odbyła się w trakcie Copernicus Festival, 17 maja 2022 roku. 

🏆 Mądra Książka Roku 2021, nagroda główna — Carl Zimmer, "Planeta wirusów. Czy wirusy sterują życiem na Ziemi?", tłum. Szymon Drobniak, Wydawnictwo CCPress, Kraków 2021. 

🏆 Mądra Książka Roku 2021 dla dzieci - Monika Utnik-Strugała, Piotr Socha (koncepcja i ilustracje), "Brud. Cuchnąca historia higieny", Wydawnictwo Dwie Siostry, Warszawa 2021.

🏆 nagroda społeczności akademickiej Uniwersytetu Jagiellońskiego — Jacques Le Goff, "Czy naprawdę trzeba dzielić historię na epoki?", tłum. Wanda Klenczon, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2021. 

🏆 nagroda internautów i czytelników Gazeta Wyborcza - Julita Mańczak, Jakub Małecki, "Początek końca? Rozmowy o lodzie i zmianie klimatu", Wydawnictwo Znak Literanova, Kraków 2021. 

Copernicus Festival: Informacja | pasmo Mądrych Książek

17.05, godz. 17:00 Gala Mądrej Książki Roku 2021

Prowadzenie: Wojciech Wocław, gość: prof. dr hab. Stanisław Kistryn (UJ, jury MKR 2021)

Mądra Książka Roku to ekspercki konkurs, odbywający się od roku 2016, który stanowi wsparcie i wskazówkę dla czytelników poszukujących wartościowych lektur. Grono ekspertów związanych z rozmaitymi naukowymi ośrodkami działającymi na terenie całego kraju wybiera z setek tytułów te najciekawsze i najbardziej wartościowe. Na liście nominacji znajdują się książki polskojęzyczne oraz tłumaczenia z USA, Wielkiej Brytanii i Francji. W tegorocznym konkursie wyłonione zostaną zwycięskie książki w kilku kategoriach – książka roku dla dorosłych, książka roku dla dzieci i najlepsza książka w opinii społeczności akademickiej UJ. Przyznana zostanie także nagroda internautów i czytelników Gazety Wyborczej (patrona medialnego konkursu).

18.05, godz. 14:00 – rozstrzygnięcie konkursu dla szkół średnich na najlepszą okładkę lub reklamę książki nominowanej w konkursie Mądra Książka Roku 2021 

Prowadzenie: Wojciech Wocław, Adrian Ochalik

Jak reklamować książki popularnonaukowe? Do zmierzenia się z tą kwestią organizatorzy konkursu Mądra Książka Roku od czterech lat zapraszają uczniów małopolskich szkół średnich. W tym roku konkurs polegał na zaprojektowaniu autorskiej okładki lub nagrania laudacji do jednej z nominowanych do tytułu Mądrej Książki Roku pozycji. Każda z 19 szkół, które zgłosiły chęć udziału, otrzymała komplet 15 nominowanych książek. Jury w składzie: prof. dr hab. Piotr Kuśtrowski, Prorektor UJ; dr hab. Weronika Świerczyńska-Głownia, prof. UJ; Zofia Karpowicz (Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie); Artur Więcek „Baron”(reżyser) oraz Adrian Ochalik (rzecznik prasowy UJ) wyłoniło laureatów z grona 50 uczniów, którzy przesłali prace. A wybór nie był łatwy! 

19.05, godz. 14:00 – spotkanie Carlem Zimmerem autorem książki "Planeta wirusów. Czy wirusy sterują życiem na Ziemi?", tłum. Szymon Drobniak, wydawnictwo CCPress, która otrzymała tytuł Mądrej Książki Roku 2021

Prowadzenie: Marta Trzeciak, członkini jury Mądrej Książki Roku 2021 

Jak kolejne epidemie (i pandemie) korelują z niszczeniem naturalnych siedlisk i tym, że mamy kontakt z gatunkami dzikich zwierząt, z którymi nie powinniśmy się kontaktować. Innymi słowy - dlaczego nie dziwi naukowców, że średnio co kilka lat pojawia się nowa choroba odzwierzęca i dlaczego będzie się utrzymywać, jeśli nadal będziemy niszczyć środowisko naturalne. Ciekawymi tematami, które pojawiają się w książce są również bakteriofagi, mające potencjał terapeutyczny oraz „starożytne” wirusy, które wbudowały się w nasze DNA i które nadal częściowo określają, kim jesteśmy jako ludzie. 

21.05, 14:00 – spotkanie z Piotrem Sochą współ autorem (obok Moniki Utnik-Strugały) książki "Brud. Cuchnąca historia higieny", Wydawnictwo Dwie Siostry, która otrzymała tytuł Mądrej Książki Roku 2021 dla dzieci

Prowadzenie: Marta Trzeciak, członkini jury Mądrej Książki Roku 2021

W czasie rozmowy tematy brudu, higieny oraz historii tychże zostaną osadzone w szerszym kontekście. Pojęcia brudu i czystości zmieniały się na przestrzeni wieków – czym zatem w istocie jest brud i czy – zdaniem autorów – nasz obecny pogląd na te zagadnienia pozostanie już niezmieniony, czy też przyszłe pokolenia będą na nas patrzyły z politowaniem. Wszak to, co brudne, postrzegane jest zawsze w kontekście czystości; ona zaś rozumiana była różnie: dziś, kiedyś i w różnych miejscach świata. To, jak bardzo jesteśmy „brudni” lub „czyści” wpływa na nasze życie: kolejne badania dotyczące wpływu składu mikrobiomu na nasze zdrowie napływają ze świata nauki. Koncepcje wspólnej ewolucji z pasożytami zmieniają sposób, w jaki patrzymy na rozwój naszej odporności, reakcji nadwrażliwości itp. Innymi słowy, parafrazując: nie to brudne, co brudne, lecz to, co się brudnym wydaje.

22.05, godz. 14:00 – spotkanie z Julitą Mańczak i Jakubem Małeckim autorami książki "Początek końca? Rozmowy o lodzie i zmianie klimatu", Wydawnictwo Znak Literanova, która otrzymała tytuł Mądrej Książki roku 2021 – nagrodę internautów i czytelników Gazety Wyborczej

Prowadzenie: Marta Trzeciak, członkini jury Mądrej Książki Roku 2021

Nakreślone zostaną pewne podstawy i narracje klimatyczne – tym razem nie od strony atmosfery, gazów cieplarnianych, pompy biologicznej i fizycznej w oceanach, lecz z perspektywy lodu. Rozmowa będzie dotyczyła procesów akumulacyjnych, glacjałów, interglacjałów (plus małych epok) i kriosfery czy efektu albedo. Rozmówcy rozprawią się z kilkoma mitami dotyczącymi lodu, lodowców i zmian klimatycznych.

Głosowanie społeczności akademickiej UJ

Oddaj swój głos w konkursie Mądra Książka Roku 2021 - głosowanie społeczności akademickiej trwa przez cały marzec. 

Głosowanie zakończone. Wyniki poznamy 17 maja w trakcie gali finałowej!

Mądra Książka Roku to ekspercki konkurs, odbywający się od roku 2016, który stanowi wsparcie i wskazówkę dla czytelników poszukujących wartościowych lektur. Rynek wydawniczy w Polsce każdego roku zasypuje półki księgarń tysiącami tytułów. W powodzi nowych książek bardzo trudno wyszukać te wartościowe. Czasami dobrze jest zatem skorzystać z pomocy ekspertów, którzy z tego zalewu wyłowią dla odbiorców najciekawsze tytuły.

W tegorocznym konkursie wyłonione zostaną zwycięskie książki w kilku kategoriach – książka roku dla dorosłych, książka roku dla dzieci i najlepsza książka w opinii społeczności akademickiej UJ, a także książka szczególnie polecana przez redaktorów portalu Mądre Książki. Przyznana zostanie także nagroda internautów i czytelników Gazety Wyborczej.

Zapraszamy do śledzenia naszych mediów społecznościowych: 

• portalu z recenzjami książek madraksiazkaroku.uj.edu.pl, 
• Facebooka Mądrych Książek oraz
• Twittera. 

Nominacje - książki dla dorosłych

• Robin Dunbar, Przyjaciele. O prawdziwej mocy naszych najważniejszych relacji, Wydawnictwo CCPress 

Podobno liczba i jakość naszych przyjaźni mają większy wpływ na nasze zdrowie psychiczne, ogólny stan zdrowia, a nawet ryzyko śmierci niż jakikolwiek inny czynnik poza rzuceniem palenia. Niby wszyscy zdajemy sobie sprawę, że przyjaciele są ważni, ale czy w dzisiejszym, zabieganym świecie właściwie dbamy o więzy z naszymi najbliższymi? Czy dzięki portalom społecznościowym zwiększyła się czy zmniejszyła liczba naszych przyjaciół, a może pozostała taka sama mimo wprowadzenia nowych technologii w komunikacji? Czy kobiety mają głębsze relacje społeczne niż mężczyźni? To tylko trzy z wielu pytań, na które w „Przyjaciołach” odpowiada Robin Dunbar. 

• Jacques Le Goff, Czy naprawdę trzeba dzielić historię na epoki?, Wydawnictwo Aletheia

Prehistoria, starożytność, średniowiecze, renesans, nowożytność, współczesność. Każdy z nas pamięta ze szkoły ten podział historii ludzkości. Czy ma on jednak jakieś uzasadnienie poza naszą potrzebą szufladkowania i porządkowania wszystkiego dokoła? To właśnie pytanie zadaje w ostatniej swojej książce wybitny mediewista Jacques Le Goff. Według powszechnej wiedzy koniec średniowiecza wiąże się z włoskim renesansem w XV i XVI wieku. Le Goff uważał jednak, że średniowiecze sięgać mogło nawet połowy XVIII wieku. Dopiero wówczas bowiem doszło do radykalnych zmian, które wiążemy z nowożytnością. W ten sposób autor jasno pokazuje, że na historię należy patrzeć jako na ciągłość, bo ani średniowiecze nie było tak „ciemne”, jak się przyjmuje, ani odrodzenie tak „racjonalne” i „humanistyczne”.

• Kyle Harper, Los Rzymu. Klimat, choroby i koniec imperium, Wydawnictwo Napoleon V 

W 1984 roku niemiecki historyk Alexander Demandt opublikował listę 210 przyczyn upadku starożytnego Rzymu. Prócz wojen z barbarzyńcami czy wzrostu znaczenia regionalnych elit, a wraz z nim partykularnych interesów, znalazły się tam też wpływy żydowskie, chrystianizacja czy emancypacja kobiet. Przeglądając tę listę można dojść do wniosku, że żadna hipoteza nie jest zbyt absurdalna, by jakiś uczony jej nie wysunął. Dziś szczególnie popularne są scenariusze związane ze zmianami klimatu i epidemiami. W ten trend wpisują się „Losy Rzymu” Kyle’a Harpera. Ich autor przede wszystkim zwraca jednak uwagę, że każda cywilizacja, społeczeństwo czy państwo to złożony system zdolny do adaptacji do zmian. Może więc powinniśmy dziwić się, że Imperium Rzymskie istniało tak długo, a nie że upadło?

• Judea Pearl, Dana Mackenzie, Przyczyny i skutki. Rewolucyjna nauka wnioskowania przyczynowego, Wydawnictwo CCPress 

Słyszeliście kiedyś o rewolucji przemysłowej albo rewolucji francuskiej? Bez wątpienia. Ale przyznajcie się, ilu z was słyszało kiedyś o Rewolucji Przyczynowej? Założę się, że lasu rąk nie ma, szczególnie że nie ma ona nawet swojej strony na Wikipedii. Tymczasem, jak przekonują Judea Pearl i Dana Mackenzie w „Przyczynach i skutkach” w nauce słownictwo związane z przyczynowością było praktycznie zabronione przez ponad pół wieku. Bylibyście jednak w błędzie uważając, że to jedynie czcze akademickie dysputy. Autorzy przekonują na przykład, że skutkiem tego pierwsze państwowe raporty wiążące palenie tytoniu z wzrostem ryzyka raka były wstrzymywane, co doprowadziło zapewne do niepotrzebnego cierpienia i śmieci wielu ludzi. To jednak dopiero początek podróży, w którą zabierają nas Pearl i Mackenzie. Nie poprzestają oni bowiem na pytaniu, co było przyczyną danego wydarzenia, ale też o modelowanie przyszłości oraz alternatywnych scenariuszy.

• P.J.E. Peebles, Stulecie kosmologii. Jak zrozumieliśmy Wszechświat, Wydawnictwo Prószyński i Sk-a 

Mądrego aż warto posłuchać! A któż może być mądrzejszy niż laureat Nagrody Nobla? W 2019 r. nagroda w dziedzinie fizyki przypadła Jamesowi Peeblesowi, autorowi Stulecia kosmologii. Jak zrozumieliśmy Wszechświat. Można więc śmiało powiedzieć, że książka ta jest relacją prosto z frontu. Peebles jest bowiem kosmologiem i nie tylko był świadkiem ważnych odkryć w tej dziedzinie, ale również do wielu z nich się przyczynił. Wychodząc od samych początków kosmologii, Peebles opisuje, w jaki sposób uczeni zajmujący się niezależnymi zagadnieniami ostatecznie stworzyli jedną, spójną teorię kosmicznej ewolucji.

• Hallie Rubenhold, Pięć. Nieopowiedziane historie kobiet zamordowanych przez Kubę Rozpruwacza, Wydawnictwo Poradnia K 

Choć liczbą ofiar nie dorównuje Luisowi Garavito czy Tedowi Bundyemu, nie ma chyba słynniejszego seryjnego mordercy niż tajemniczy Kuba Rozpruwacz. Każdy mniej lub bardziej zna jego legendę, a domniemania nad jego tożsamością do dziś rozbudzają wyobraźnię. Hallie Rubenhold, autorka „Pięciu. Nieopowiedzianych historii kobiet zamordowanych przez Kubę Rozpruwacza” uznała po prostu, że był o niczym więcej, jak tylko obrzydliwym seryjnym mordercą. Zamiast sprawcy, postanowiła skupić się na ofiarach (przynajmniej tych znanych), przedstawiając ich sylwetki i historie. Za swój wysiłek nagrodzoną ją nagrodą Baillie Gifford, najbardziej prestiżową brytyjską nagrodę dla autorów literatury faktu.

• Rebecca Wragg Sykes, Krewniacy. Życie, miłość, śmierć i sztuka neandertalczyków, Wydawnictwo Prószyński i S-ka 

Czy neandertalczycy byli tępymi osiłkami? A może niewiele różnili się od nas i gdyby ubrać ich we współczesne stroje, nawet nie zwrócilibyśmy na nich uwagi? Choć jeszcze nie tak dawno wielu odmawiało im cech, które sprawiły, że opanowaliśmy Ziemię: umiejętności tworzenia złożonej kultury i sztuki czy posługiwania się językiem, odkrycia z ostatnich dekad sprawiły, że naukowcy patrzą na naszych wymarłych kuzynów przychylniejszym okiem. Krewniacy… Rebecci Wragg Sykes to świetnie napisana synteza naszej aktualnej wiedzy o neandertalczykach. Książka bardzo rzetelnie porusza wszystkie najważniejsze tematy dotyczące ich życia i śmierci oraz naszych relacji z naszymi… krewniakami.

• Edward O. Wilson, Opowieści ze świata mrówek, Wydawnictwo CCPress 

Zmarły niedawno Edward O. Wilson znany jest głównie jako twórca socjobiologii czy gorący orędownik konsyliencji, tj. jedności wszystkich dziedzin nauki. Mało kto wie jednak, że był on przede wszystkim myrmekologiem, znawcą i badaczem mrówek. W Opowieściach ze świata mrówek wraca niejako do swojej największej naukowej pasji, przedstawiając fascynujący świat tych małych, ale wszędobylskich owadów. Dzięki książce Wilsona dowiemy się nie tylko, że na świecie istnieje ponad 15 tys. ich gatunków, ale poznamy najbardziej zadziwiające fakty. Czy wiedzieliście, że istnieją mrówki, które uprawiają grzyby lub trzymają niewolników? Jeśli nie, to koniecznie sięgnąć powinniście po Opowieści ze świata mrówek.

• Carl Zimmer, Planeta wirusów. Czy wirusy sterują życiem na Ziemi?, Wydawnictwo CCPress 

Czy wirusy sterują życiem na Ziemi? Jeden na pewno, chciałoby się odpowiedzieć na pytanie postawione przez Carla Zimmera w tytule jego książki „Planeta wirusów”. Dwa lata zmagań z pandemią koronawirusa sprawiły, że wirusy, choć nadal mikroskopijne, stały się bardziej widoczne. Niby zdawaliśmy sobie z tego sprawę zawsze, ale teraz już wiemy, że czają się wszędzie. W powietrzu, w wodzie, na każdej powierzchni, którą dotykamy. Ba, szczątki wirusów wbudowane są nawet w nasze DNA. Na szczęście znakomita większość z nich jest zupełnie nieszkodliwa. W „Planecie wirusów” Karl Zimmer pokazuje, jak ważną rolę pełnią i że bez nich życie na Ziemi wyglądałoby inaczej.

• Julita Mańczak, Jakub Małecki, Początek końca? Rozmowy o lodzie i zmianie klimatu, Wydawnictwo Znak Literanova 

Gdy myślimy o wakacjach, przed oczami widzimy najczęściej morze i drinki z palemką. A co jeśli, zamiast w stronę tropików, udalibyśmy się na północ, na Spitsbergen? Mielibyśmy wówczas szansę nie tylko spotkać niedźwiedzie polarne, ale również polskich naukowców, którzy badają tamtejsze lodowce. Jednym z nich jest współautor książki Jakub Małecki, który wspólnie z Julitą Mańczak zabiera nas w fascynującą podróż do krainy lodu. W czasie tej odysei poznajemy jednak nie tylko hipnotyzujące piękno północnych krajobrazów, ale również smutną prawdę na temat globalnego ocieplenia i jego wpływu na lodowce.

Nominacje - książki dla dzieci

• Philip Bunting, Ja i moje mikroby. Akademia mądrego dziecka. Chcę wiedzieć, Wydawnictwo HarperCollins Polska 

Rozsądny kilkulatek popukałby się w głowę, gdyby powiedzieć mu, że w jego ciele żyją tysiące maleńkich krasnoludków: jedne z nich próbują żyć naszym kosztem, inne działają na naszą korzyść; o jedne powinniśmy bardzo dbać i czule je żywić, a inne usuwać z powierzchni ciała. Ale gdyby zmienić nieco terminologię i opowiedzieć dziecku o mikrobach, które zasiedlają jego ciało, to okaże się, że bajda przekształci się w bardzo realistyczną popularnonaukową narrację, która nie traci ani trochę na atrakcyjności. Taką właśnie opowieścią jest książka „Ja i moje mikroby”.

• Jess French, Alexander Mostov (ilustracje), Ratujmy naszą planetę. Lasy, Wydawnictwo Zielona Sowa 

Wszyscy kochamy lasy i wiemy doskonale, że należy je chronić. Ale… dlaczego? Nie tylko dlatego, że miło jest po nich spacerować. Lasy to jedne z najbardziej złożonych i najważniejszych kompleksów roślinności na świecie, a wiele z nich pełni zarówno funkcję typowo przyrodniczą, jak i użytkową. Często nie zdajemy sobie sprawy, że nasze najprostsze, codzienne działania mogą lasom bardzo szkodzić lub przeciwnie – pomagać się im rozwijać. Książka „Lasy” przybliża młodym czytelnikom zarówno procesy, które decydują o niezwykłej roli lasów na Ziemi, jak i czynności, jakie każdy z nas może podjąć, by chronić te niezwykłe biocenozy.

• Artur Kurasiński, Tomasz Minkiewicz (ilustracje), Róża, a co chcesz wiedzieć? Część druga, Wydawnictwo Edukomiks 

Naturalnym stanem małego dziecka jest ciekawość świata i pęd do zdobywania wiedzy. A jednak z czasem, w miarę dorastania, zdarza się, że nauka oraz edukacja zostają utożsamione z czymś trudnym, nieprzyjemnym, skomplikowanym. Lekarstwem na ten stan rzeczy, a zarazem świetną profilaktyką jest „Róża, a co chcesz wiedzieć?” – komiks, który przybliża tematykę biotechnologii, kosmosu, matematyki czy statystyki, a także dodaje skrzydeł i śmiałości tym młodym czytelnikom, którym wydaje się, że tematy naukowe i technologiczne są dla nich za trudne. Lektura roztacza też nad dzieckiem ochronny parasol, objaśniając, jak odnaleźć się w rzeczywistości VR, jak obronić się przed cyberprzemocą czy jak rozpoznać fake newsy.

• Tomasz Samojlik, Poradnik młodych ratowników Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN 

Globalne ocieplenie, zanieczyszczenie środowiska czy wymieranie gatunków to nie są zmiany, jakie dopiero nadejdą; to procesy, które już trwają, a dzieci są jednymi z najważniejszych świadków tych zdarzeń, ponieważ to one będą żyły na Ziemi, którą im pozostawimy. Zamiast więc z góry zakładać, że wymienione tematy będą dla młodego czytelnika zbyt poważne lub przytłaczające, lepiej sięgnąć po najważniejszy oręż w walce z destabilizacją – po wiedzę. To niewyczerpalny zasób, który pozwoli dzieciom nie tylko zrozumieć, co właśnie się dzieje, ale także przygotować się na to, co nadejdzie – tak, by stały się częścią rozwiązania, a nie problemu. Tę właśnie wiedzę – w merytoryczny, ale zarazem bardzo strawny sposób – przekazuje „Poradnik młodych ratowników Ziemi”.

• Monika Utnik-Strugała, Piotr Socha (koncepcja i ilustracje), Brud. Cuchnąca historia higieny, Wydawnictwo Dwie Siostry 

Dzieci uwielbiają brud. Wszak kotlety z błota, skakanie po kałużach i dzielenie kanapki z całym podwórkiem to smak dzieciństwa. Warto jednak wiedzieć, że o ile nieco niedomyta buzia nie wyrządzi nikomu krzywdy, o tyle brak odpowiedniej higieny w toalecie może być groźny dla zdrowia. Całe szczęście, obecnie żyjemy w czasach, w których bieżąca woda, spłukiwana toaleta czy mydło są powszechnie dostępne. Ale jak było kiedyś? Czy nasi przodkowie byli równie czyści, jak my? Jak rozwiązywali problemy brudu i higieny, gdy nie było kanalizacji? Na te oraz wiele innych pytań odpowiada „Brud. Cuchnąca historia higieny”.

Książki nominowali

• Dział naukowy “Tygodnika Polityki” 
• Karolina Głowacka – dziennikarka TOKFM, podcasterka, Radio Naukowe 
• Karol Jałochowski – popularyzator nauki, Tygodnik Polityka 
• dr Piotr Kołodziejczyk – archeolog, popularyzator nauki, założyciel Mądrych Książek, Uniwersytet Jagielloński, Rozmowy na koniec świata 
• dr Monika Koperska – chemiczka, Wydział Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych, Rzecznicy nauki 
• dr Kamil Kopij – archeolog, Uniwersytet Jagielloński, Mądre Książki 
• Michał Krupiński – fizyk, popularyzator nauki 
• Łukasz Kwiatek – filozof, popularyzator nauki, Tygodnik Powszechny, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych 
• Rafał Siemko – filolog, Mądre Książki 
• Ola i Piotr Stanisławsc – twórcy bloga popularnonaukowego CrazyNauka.pl oraz audycji „Homo Science” w radiu TOK FM 
• prof. Robert Suski – historyk, Uniwersytet w Białymstoku, Mądre Książki 
• Marta Alicja Trzeciak – weterynarka, popularyzatorka nauki, Mądre Książki, Centrum Nauki Experyment w Gdyni 
• dr Michał Wasilewski – geolog, archeolog, Uniwersytet Jagielloński, Mądre Książki