Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Trudne powroty wędrujących ptaków [Q&A]

Trudne powroty wędrujących ptaków [Q&A]

Wiosną - „wielkie powroty” naszych ptaków, na które nostalgicznie spoglądali od wielu stuleci nasi rodacy. Jesienią - „ptasie sejmiki”, czyli ostatnie wspólne żerowanie przed odlotem. Dlaczego ptaki migrują do „ciepłych krajów”? Jak dużo tracą i poświęcają? W jaki sposób muszą się przygotować do długiego lotu? Specjalnie dla was przygotowaliśmy małe Q&A o ptasich wędrówkach, w którym pomagał nam dr Szymon Drobniak z Instytutu Nauk o Środowisku UJ.

1. Dlaczego ptaki wędrują?

Wędrówki ptaków są bezpośrednio związane ze zmianą pór roku - w okresie zimowym nie mają wystarczającej ilości pokarmu, aby przeżyć, więc migrują tam, gdzie jest go więcej i jest bardziej dostępny. Ptaki wędrują od bardzo dawna, u różnych gatunków tendencja do migracji pojawiała się w ich ewolucyjnej historii niezależnie, stopniowo doprowadzając do obecnego kształtu tras wędrówek. Liczne okresy ochłodzenia klimatu na przestrzeni ostatnich milionów lat podziałały również jako naturalna selekcja tych gatunków, które potrafiły w szybkim tempie wykształcić zdolności migracyjne.

2. Skąd wziął się ptasi „klucz”?

Forma "klucza" umożliwia ptakom - poprzez wytwarzanie wirów brzegowych - uzyskanie jak największej wydajności aerodynamicznej (zmniejszenie oporu aerodynamicznego nawet o 65%). W ten sposób mogą one zwiększyć zasięg swojego lotu o ponad połowę. Oczywiście nie dotyczy to pierwszego ptaka, który znajduje się na czele i nie doświadcza udogodnień aerodynamicznych, wobec czego "czołownik" musi być regularnie zmieniany.

3. Czy ptaki zawsze wybierają sobie najkrótszą i najłatwiejszą trasę?

Nie zawsze. Czasami lecą dookoła jeżeli np. mają możliwość zrobić sobie przystanek w miejscu dobrym dla "regeneracji". Często omijają też niebezpieczne układy pogodowe. Prawdą natomiast jest to, że mają w przybliżeniu stałe trasy przelotów – niewielkie ich wahania wynikają z działania prądów powietrznych czy innych nieprzewidywalnych warunków na trasie przelotu.
Dla przykładu, bociany wylatujące z Polski mogą pokonywać do 10 tysięcy kilometrów. W trakcie lotu  poszukują kolejnych kominów powietrznych i ciepłych prądów wznoszących – w tym celu właśnie muszą ominąć Morze Śródziemne.

4. Skąd wiedzą, że znajdują się na właściwej trasie?

Nie wiemy tego, mamy jedynie pewne hipotezy. Obecnie jest to jedna z najaktywniejszych dziedzin badań w ornitologii. Ptaki posiadają tzw. zmysł magnetorecepcji, dzięki któremu orientują się sprawnie w przestrzeni geograficznej, jednak nie wiadomo dokładnie jakie właściwie czynniki kształtują ich trasy przelotów. Badania symulacyjne wskazują, że jest to nałożenie się wielu czynników (m.in. lokalna geografia, dostępność przystanków, przewidywalność pogody na trasie).

5. Czy ptaki zawsze latają stadnie?

Generalnie tak, choć wielkości stad są różne, od kilku do kilku tysięcy osobników. "Stadność" ptaków wynika także z ułatwienia w wyszukiwaniu ciepłych prądów wznoszących, które ułatwiają im podróż. Kiedy jeden z ptaków trafia na taki prąd, reszta stada dołącza do niego. W związku z tym, że w Afryce takich prądów jest znacznie więcej, to część podróży nad tym kontynentem przebiega już znacznie łatwiej i szybciej.

6. Ile przystanków muszą sobie robić ptaki na tak długich trasach?

Nie ma tu reguły. W głównej mierze zależy to od pogody i kondycji ptaków. Czasami nie zatrzymują się w ogóle - np. rybitwa arktyczna potrafi przelecieć z Patagonii do Ameryki Północnej  (ponad 11 tysięcy kilometrów!) bez przystanków - jest to aktualny rekord nieprzerwanego ptasiego lotu.

7. W jaki sposób ptaki "czują", że pora już wrócić na tereny lęgowe?

Ptaki mają - tak jak inne zwierzęta - zegar biologiczny, który steruje ich zachowaniem, w tym migracją. Zegarem tym z kolei steruje głównie tzw. fotoperiod, czyli ilość światła słonecznego w ciągu dnia. Zestaw wielu czynników (np. poziomy hormonów po rozrodzie, aktualna ilość dziennego światła, temperatura oraz ilość i jakość pokarmu) decyduje o inicjacji zachowania migracyjnego.

8. Czy taka podróż jest męcząca dla ptaków?

Tak. Ptak traci w trakcie lotu całe swoje rezerwy energetyczne, a nawet część swoich narządów, których masa ulega zmniejszeniu przed migracją. Nie jest to jednak doświadczenie skrajnie wycieńczające, gdyż zazwyczaj wcześniej ptaki odpowiednio przygotowują się do tego wysiłku.

9. Czy istnieją jakieś gatunki ptaków, które przylatują z północy i zimują w Polsce?

Tak. Do Polski z północy przylatują m.in. sójki, dla których „zwalniają” miejsce te zimujące na południu. W związku z tym, że są to ptaki wszystkożerne, bez problemu radzą sobie w polskich zimowych warunkach. Innym przykładem może być także myszołów włochaty, jemiołuszka czy gile z populacji skandynawskich: ptaki te spędzają w Polsce zimę, a na czas lęgu wracają na północ i północny-wschód.

10. Co „czyha” na ptaki w trakcie wędrówki?

W trakcie wędrówki ptaki narażone są na liczne niebezpieczeństwa wynikające nie tylko z niekorzystnych warunków pogodowych - często może być to atak innych drapieżników, niedobory pokarmu na trasie, a także przeszkody generowane przez człowieka – polowanie (zwłaszcza masowe, nielegalne polowania na ptaki migrujące przelatujące przez północną i wschodnią Afrykę i Bliski Wschód), zderzenie z liniami energetycznymi, etc. Tego typu czynniki sprawiają, że wiele z ptaków nie przeżywa wędrówki. Ewolucyjnie migracja utrzymuje się w populacjach ptaków, gdyż ostateczne korzyści wynikające z migrowania są przeważająco większe niż straty.

 

-----------------------------------------------------------

Ciekawe? Przeczytaj także:

1. Modraszki, bogatki, szmaragdziki i piłodziób

2. Nowe menu dla pszczół

3. Nauka języka morskich ssaków, czyli co delfin miał na myśli?

 

 

Polecamy również
Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych