Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nauki ścisłe

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

2022 – rok Ignacego Łukasiewicza

2022 – rok Ignacego Łukasiewicza

Ignacy Łukasiewicz został ogłoszony patronem 2022 roku, w którym przypada 200 rocznica jego urodzin. Postać polskiego farmaceuty i przedsiębiorcy, wynalazcy lampy naftowej oraz pioniera światowego przemysłu naftowego przybliża mgr Maria Pawłowska, kustoszka Biblioteki Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ.

Ignacy Łukasiewicz urodził się  w Zadusznikach, niewielkiej miejscowości położonej w okolicach Mielca (województwo podkarpackie), gdzie jego rodzice - Józef Łukasiewicz i Apolonia ze Świetlików, przybyli z zaboru rosyjskiego po upadku powstania kościuszkowskiego, obawiając się represji ze strony carskiej policji. Dzieci Łukasiewiczów uczyły się w domu pod okiem byłego pułkownika wojsk polskich – A. Woysyma Antoniewicza. Ignacy zdał egzamin z zakresu szkoły podstawowej w 1832 i kontynuował  naukę w gimnazjum Ojców Pijarów w Rzeszowie. Po niespodziewanej śmierci ojca zmuszony był przerwać naukę i podjąć pracę  zarobkową. Od 1836 pracował jako pomocnik aptekarski u Antoniego Swobody w Łańcucie, w 1840 zdał egzamin tyrocynalny przed Gremium Aptekarskim Obwodowym w Rzeszowie. Od 1841 pracował w aptece Edwarda Hübla w Rzeszowie.   

W młodości zaangażował się w działalność patriotyczną: pod zarzutem kierowania przygotowaniem ziemiaństwa galicyjskiego do powstania, 19 lutego 1846 roku został aresztowany i osadzony w rzeszowskim więzieniu. Po serii przesłuchań przewieziono go do ciężkiego więzienia lwowskiego, gdzie przebywał aż do 22 grudnia 1847 roku. Po zwolnieniu miał dozór policyjny i zakaz opuszczania Lwowa. Podjął wówczas pracę w najsłynniejszej aptece lwowskiej „Pod Złotą Gwiazdą” Piotra Mikolascha, gdzie pogłębiał swoją wiedzę farmakologiczną. Właśnie wtedy przygotował 274-stronicowy rękopis Manuscript, który był podręcznym almanachem farmaceutycznym, zawierającym dostępną mu wiedzę dotyczącą chemii medykamentów.  Dzięki wsparciu Mikolascha podjął studia wyższe na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie spędził trzy semestry, by ostatecznie w 1852 r. na podstawie pracy Baryta et Anilinum  uzyskać stopień magistra farmacji w Wiedniu. Podczas studiów uniwersyteckich w Krakowie uczestniczył w wycieczce do saliny w Wieliczce. Poznał wówczas własności palne występującego tam oleju skalnego (ropy).

Lampa naftowa

Po powrocie do Lwowa, na zapleczu apteki „Pod Złotą Gwiazdą” Ignacy Łukasiewicz, wraz z magistrem farmacji Janem Zehem, prowadził badania właściwości ropy naftowej, obficie występującej na terenie ówczesnej Galicji, pod kątem jej przydatności farmaceutycznej, w szczególności do uzyskania lekarstwa oleum petrae album. Niebawem panowie zorganizowali własną pracownię chemiczną na Łyczakowie i tam, po wielu próbach, na przełomie lat 1852/1853 ich starania zaowocowały wydestylowaniem nafty oświetleniowej, która okazała się być bezpieczną substancją palną. Łukasiewicz zaprojektował odpowiednią lampę, a wykonał ją lwowski blacharz Adam Bratkowski. Podobno już na początku 1853 roku lampą naftową oświetlona została witryna apteki „Pod Złotą Gwiazdą”, ale ważniejszym wydarzeniem było wykorzystanie jej podczas nocnej operacji chirurgicznej w szpitalu popijarskim na Łyczakowie we Lwowie.

Zakup nafty przez szpital był pierwszą tego typu transakcją handlową w Galicji, a datę operacji - 31 lipca 1853 uważa się za początek polskiego przemysłu naftowego. Łukasiewicz powiedział wówczas: „Olej skalny to przyszłe bogactwo kraju – to dobrobyt i pomyślność dla jego mieszkańców, to nowe źródło zarobków dla biednego ludu i nowa gałąź przemysłu, która obfite zrodzi owoce”. 2 grudnia 1853 r. Zeh i Łukasiewicz uzyskali w Wiedniu patent na „ropę naftową, tak na drodze chemicznej oczyszczoną, że nadaje się do bezpośredniego użycia do celów technicznych”.

Lampa naftowa zaprojektowana przez Łukasiewicza była wciąż udoskonalana, z czasem zaczęto budować lampy stojące, wiszące, kinkiety, lampy techniczne (górnicze i samochodowe). Warto dodać, że w wielu krajach, oczywiście również w Polsce, lampy naftowe wykorzystywano od lat sześćdziesiątych XIX aż do początku XX w., a w niektórych miejscach, np. w polskich wsiach, były jedynym dostępnym sposobem oświetlania wnętrz jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Kopalnie ropy naftowej

Po dokonaniu tego epokowego wynalazku Łukasiewicz opuścił Lwów i przeniósł się w pobliże podkarpackich terenów roponośnych. W Gorlicach wydzierżawił aptekę i utworzył własną pracownię chemiczną, gdzie dokonywał analizy ropy. Już na przełomie 1853 i 1854 roku zainstalowano w Gorlicach pierwszą na świecie naftową lampę uliczną, która oświetlała kapliczkę Chrystusa Frasobliwego na skrzyżowaniu dróg do Sękowej i Wysowej.

W 1854 r. w Bóbrce koło Krosna, razem z Tytusem Trzecieskim (1811-1878)  i właścicielem bobrzeckiego lasu, Karolem Klobassą-Zręckim (1823-1886), założyli pierwszą polską spółkę naftową i pierwszą przemysłową kopalnię ropy naftowej (w Rumunii  przemysł naftowy datuje się od 1857 roku, kopalnie ropy w Ameryce pojawiły się dopiero w 1859). Początkowo wydobycie odbywało się poprzez wykopy płytkich rowów, w których na powierzchni wody gruntowej gromadziło się kilkadziesiąt litrów ropy dziennie, później zaczęto kopać studnie, a następnie głębokie na kilkanaście metrów ocembrowane drewnem szyby. Pierwszym szybem naftowym zbudowanym w 1854 roku w Bóbrce był słynny „Franek”, później powstały kolejne: „Małgorzata”, „Janina”, „Wojciech”. Do wiercenia szybów początkowo wykorzystywano wiertnice ręczne (od 1862), natomiast od 1866 do napędu wiertnic stosowano maszyny parowe.

Przetwórnie ropy i destylarnie

Najwięcej energii włożył Łukasiewicz w rozwój przemysłu przetwórczego ropy. W 1856 r. przeniósł się do Jasła, gdzie wydzierżawił dwie apteki, a uzyskane z dzierżawy fundusze zainwestował w destylarnię w Ulaszowicach. Później z braćmi Zielińskimi wybudował destylarnię w Klęczanach koło Nowego Sącza, destylarnia ta działała bardzo prężnie, wysyłając swoje produkty do Budapesztu, Wiednia, Pragi, a nawet do Berlina.  Olbrzymim ciosem był dla Łukasiewicza pożar ulaszowickiej destylarni (1861); załamany tym wydarzeniem zamierzał porzucić Galicję i przenieść się pod Dobrzyń, tym bardziej, że kilka miesięcy wcześniej zmarła jego jedyna córka. Trzecielski odwiódł go od tego pomysłu i spółka wybudowała kolejne rafinerie: najpierw w Polance, a później w należącej do Łukasiewicza od 1865 r. Chorkówce koło Krosna. Oprócz nafty w przetwórniach ropy wytwarzano smary, oleje do maszyn, asfalt oraz gudrinę (rodzaj parafiny). Całym przedsięwzięciem kierował Łukasiewicz, ale chętnie udzielał konsultacji polskim i zagranicznym przedsiębiorcom (podobno nawet amerykańscy nafciarze zwracali się do niego o pomoc). Właśnie wtedy w szybie „Wojciech” w Bóbrce natrafiono na obfite złoże ropy. Łukasiewicz i zatrudnieni przez niego specjaliści (m.in.: geolog H. Walter, inżynierowie:  J. Noth i A. Fauck i A. Jabłoński) stworzyli w Bóbrce i innych kopalniach spółki nowoczesne przedsiębiorstwa z doskonałą organizacją pracy,  wykorzystujące najnowsze zdobycze techniki wiertniczej (maszynowe wiercenie udarowe, wiercenie nożycami Fabiana). By uniknąć wypadków wśród pracowników kopalni wprowadzono bezwzględny zakaz picia alkoholu,  dla górników wykonujących szczególnie skomplikowane odwierty wprowadzono dodatek za pracę w trudnych warunkach, a tym, którzy potrafili wykonać najszerszy odwiert przysługiwał dodatek motywacyjny. W przedsiębiorstwie zorganizowano pierwsze w Europie instytucje ubezpieczeniowe (tzw. Kasy Brackie), dzięki którym pracownicy mieli zapewnioną pomoc medyczną, renty rodzinne i zapomogi, a po przepracowaniu 20 lat otrzymywali emeryturę. Gdy odkryto w Bóbrce zasoby wód mineralnych otwarto tam mały zakład wodoleczniczy.  

Lata sześćdziesiąte XIX wieku to na terenie Galicji  prawdziwy boom naftowy. Powstało wiele szybów, wybudowano nowe i rozbudowano już istniejące destylarnie ropy naftowej, prowadzono poszukiwania źródeł ropy na kolejnych terenach. W 1877 r. Łukasiewicz  zorganizował we Lwowie Kongres Naftowy, z jego inicjatywy utworzono Towarzystwo Naftowe dla Opieki i Rozwoju Przemysłu i Górnictwa Naftowego w Galicji (od 1880 było to Krajowe Towarzystwo Naftowe) z siedzibą w Gorlicach, którego był prezesem w latach 1881-1882.  Wyroby z zakładów I. Łukasiewicza odnosiły sukcesy na wystawach krajowych (m.in. w Jaśle i we Lwowie) i na wystawie powszechnej w Wiedniu (1873).  

Ignacy Łukasiewicz włączał się w pracę organów samorządowych w okręgu krośnieńskim, był posłem w Sejmie Krajowym, gdzie wiele uwagi poświęcał sprawom górnictwa naftowego, był autorem projektu regulacji prawnych i ulg podatkowych przyjętych przez sejm w 1881 r. Był zaangażowany w walkę z analfabetyzmem, organizację szkolnictwa podstawowego i zawodowego (czynił starania o założenie szkoły górniczej w Bóbrce k. Krosna). Wspierał finansowo ruchy narodowo-wyzwoleńcze, budował szkoły (w Bóbrce, Zręcinie i Żeglcach), kościoły, szpitale, bursy, drogi i mosty (popularne było wówczas powiedzenie: w krośnieńskim drogi brukowane są guldenami Łukasiewicza”). Założył, prowadzoną przez żonę Honoratę, szkołę koronkarską dla dziewcząt w Chorkówce. Nieodpłatnie dostarczał lampy i naftę okolicznym klasztorom, kościołom, cerkwiom i szpitalom. Działalność filantropijna I. Łukasiewicza sprawiła, ze nazywany był powszechnie „ojcem Ignacym”.

Z okazji 25-lecia przemysłu naftowego Łukasiewicz został odznaczony Orderem Żelaznej Korony III klasy (1878), a pięć lat wcześniej za działalność charytatywną, na wniosek biskupa przemyskiego, papież Pius IX nadał mu tytuł Szambelana Papieskiego i odznaczył Orderem Św. Grzegorza.

Ignacy Łukasiewicz zmarł w Chorkówce 7 stycznia 1882 roku na zapalenie płuc i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Zręcinie.

Działalność Ignacego Łukasiewicza upamiętniono, tworząc Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego w Bóbrce. Łukasiewicz jest patronem wielu szkół i ulic, został uwieczniony na znaczkach pocztowych, monetach  i okolicznościowych medalach.

 

mgr Maria Pawłowska
Biblioteka Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ

 

 

----

Źródła: Wilga S., Ignacy Łukasiewicz. Krosno 2005; Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. T. II: Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki. Red. B. Orłowski, W-wa 2015, s. 426-428; Wielkie biografie. T.3: Odkrywcy, wynalazcy, uczeni. Red. A. Kaczorowski, W-wa 2008, s. 322-323; Ignacy Łukasiewicz – pierwszy nafciarz: https://www.dwakarpiejedlicze.pl/ignacy-lukasiewicz-pierwszy-nafciarz/  

Grafiki: w tekście - powyżej: Muzeum Przemysłu Naftowego w Libuszy; poniżej - Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach.

Polecamy również
Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji