Kilka dni temu świat obiegła informacja o tym, że najwyższy aktywny wulkan w Europie – Etna, znowu zaczął wyrzucać z siebie strumienie lawy. Czy aktywność wulkanu, znajdującego się na włoskiej Sycylii powinna budzić niepokój? Kwestię tę komentuje dr hab. Patrycja Wójcik-Tabol, prof. UJ z Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Południowo-wschodnie zbocze Etny „rozdarło się” a z ognistych szczelin wypłynęła lawa i buchnęły kłęby gęstego dymu. Ogromne bomby wulkaniczne wyrzucane były na odległość kilku kilometrów. Potoki lawy dotarły aż do Katanii i spłynęły do morza. Erupcja trwała 122 dni, lawa zalała obszar ok. 40 km2, wyrzuconych zostało ok. 250 000 000 m3 tefry, tj. popiołu i grubszego materiału piroklastycznego. Dla zobrazowania skali zjawiska, wyobraźmy sobie ponad 3 500 000 wagonów typu węglarka (pociąg długi na ponad 1200 km), które można byłoby wypełnić tefrą... był rok 1669, a tę erupcję Etny określono jako najsilniejszą w historii.
Jest rok 2020. Rankiem 19 kwietnia odnotowano zwiększoną aktywność Etny. Zaobserwowano niewielkie fontanny lawowe oraz chmury popiołu uwalniane w obszarze nowego krateru południowo-wschodniego. Wylew lawy typu aa (przypominającej żar) był miejscowy i nie uformowały się potoki lawowe. Chmura piroklastyczna osiągnęła wysokość przekraczającą kilometr i skierowała się w kierunku SE, zrzucając niewielkie ilości popiołów w Dolinie del Bove i rezerwacie przyrody Capo Zafferano. Aktywność ustała w godzinach wczesnopopołudniowych. Nie odnotowano żadnych szkód ani obrażeń wśród ludzi. Ogłoszono «czerwony», złagodzony później do «pomarańczowego» kod zagrożenia w ruchu lotniczym. Nie wpłynęło to na funkcjonowanie międzynarodowego lotniska w Katanii, ponieważ jego działalność jest i tak ograniczona z powodu pandemii COVID-19. Ten epizod erupcyjny klasyfikuje się jako umiarkowany. Doprawdy, to był epizod!
(wg Doglioni i in., 2012; uproszczony). We wkładce przebieg strefy sudbukcji na odcinku Apenin
i łuku kalabryjskiego - aut. Patrycja Wójcik-Tabol.
Etna jest drugim po Kilauea na Hawajach najbardziej aktywnym wulkanem na Ziemi. Jej aktywność erupcyjna przyjmuje dwojaką formę: 1) eksplozywne erupcje typu strombolijskiego, będące długotrwałymi seriami wielokrotnych wybuchów w strefie kraterów głównych, 2) efuzywne erupcje boczne – incydentalne, polegające na obfitym wypływie lawy ze szczelin otwierających się w zboczach wulkanu.
Masyw Etny ma kształt elipsy o obwodzie ponad 135 km. Osiągając wysokość ponad 3300 m n.p.m. jest najwyższym w Europie stożkiem wulkanicznym. Szczytem góry jest krater północno-wschodni, który powstał podczas erupcji w 1911 roku. Jest to jeden z czterech głównych kraterów wulkanu, do których należą także krater południowowschodni, Bocca Nova oraz Voragine (dawny krater centralny). Ponadto, na zboczach Etny występuje przeszło 250 pomniejszych kraterów.
Etna powstała i jest wciąż aktywna, dzięki usytuowaniu w strefie kolizji płyt litosferycznych – tzw. strefie subdukcji, gdzie płyta afrykańska zderza się z płytą euroazjatycką, pogrąża pod nią i ulega przetopieniu. Przetopione skały wydostając się na powierzchnię tworzą wulkany. Początki wulkanu Etna sięgają ok. 500 000 lat wstecz. Pierwsze erupcje następowały na dnie morza.
Źródła historyczne dokumentują aktywność Etny od ok. 1500 r. p.n.e. Erupcje trwały krócej lub dłużej, przebiegały mniej lub bardziej spektakularnie, bywały niszczycielskie, rzadko jednak pociągały za sobą ofiary śmiertelne.
Etna, będąc naturalnym laboratorium naukowym i jednocześnie wyjątkową atrakcją turystyczną, jest jednym z pilniej obserwowanych i lepiej poznanych wulkanów na Ziemi. Sprzyja temu stosunkowo łagodna i przewidywalna jej natura. W porównaniu z innymi aktywnymi wulkanami, Etna nie stanowi aż tak dużego zagrożenia.
Dr hab. Patrycja Wójcik-Tabol, prof. UJ
Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego
Materiały źródłowe:
Tanguy, J. C., Condomines, M., Le Goff, M., Chillemi, V., La Delfa, S., & Patanè, G. (2007). Mount Etna eruptions of the last 2,750 years: revised chronology and location through archeomagnetic and 226 Ra-230 Th dating. Bulletin of Volcanology, 70(1), 55-83.
Doglioni, C. i in. (2012). The tectonic puzzle of the Messina area (Southern Italy): Insights from new seismic reflection data. Scientific reports, 2, 970. doi:10.1038/srep00970.
https://ingvvulcani.com/2019/03/07/la-grande-eruzione-delletna-del-1669-tra-vulcanologia-e-storia/
https://www.volcanodiscovery.com/etna.html
-----------
Fot. na dole: Patrycja Wójcik-Tabol
