Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nauki medyczne

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Noblowski neandertalczyk

Noblowski neandertalczyk

Nagroda Nobla 2022 w dziedzinie fizjologii lub medycyny trafiła do Svantego Pääbo za odkrycia dotyczące genomów wymarłych homininów i ewolucji człowieka. O komentarz do niezwykłej decyzji Instytutu Karolińskiego poprosiliśmy prof. Pawła Valde-Nowaka z Zakładu Archeologii Epoki Kamienia, dr Annę Zubek z Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ oraz dr. Kamila Kopija z Zakładu Archeologii Klasycznej.

Dr Anna Zubek - Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ

Laureatem tegorocznej Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny został Svante Pääbo „za odkrycia dotyczące genomów wymarłych homininów i ewolucji człowieka”. Jego przełomowe badania dały początek zupełnie nowej dyscyplinie naukowej, paleogenomice.

Stosując pionierskie techniki, Pääbo dokonał czegoś pozornie niemożliwego: zsekwencjonował genom neandertalczyka. I nie mówimy tu o pojedynczych sekwencjach, tylko o kompletnym genomie wymarłego gatunku. Dlaczego było to tak wielkim wyzwaniem? Ponieważ z czasem DNA rozpada na krótkie fragmenty. Po tysiącach lat pozostają tylko śladowe jego ilości, dodatkowo zanieczyszczone przez grzyby i bakterie.

Stosując pionierskie techniki, Pääbo dokonał czegoś pozornie niemożliwego: zsekwencjonował genom neandertalczyka. I nie mówimy tu o pojedynczych sekwencjach, tylko o kompletnym genomie wymarłego gatunku.

Również dzięki paleogenomice, zespół badawczy Svantego Pääbo odkrył kolejnego, wymarłego przedstawiciela rodzaju człowiek (Homo), denisowianina. Nazwa pochodzi od miejsca znalezienia szczątnków - Denisowej Jaskini w paśmie górskim Ałtaj na Syberii. Porównania z sekwencjami współczesnych ludzi z różnych części świata wykazały, że 1-4% genomu współczesnych Europejczyków i Azjatów pochodzi od neandertalczyków, a mieszkańcy Azji Południowo-Wschodniej mają do 6 % DNA denisowianina. Oznacza to, że obydwa wymarłe gatunki nie tylko współistniały z Homo sapiens, lecz również się z nim krzyżowały.

Co nam dają odkrycia Svante Pääbo? Między innymi wyjaśniają jak geny naszych wymarłych krewnych wpływają na fizjologię współczesnych ludzi. Przykładowo, denisowiańska wersja genu EPAS1, powszechna wśród współczesnych Tybetańczyków, pomaga im przeżyć na dużych wysokościach.

Przede wszystkim jednak badania szwedzkiego noblisty pomagają odpowiedzieć na odwieczne pytania: „skąd pochodzimy”, „kto był przed nami” i „co czyni nas ludźmi”.

Prof. dr hab. Paweł Valde-Nowak (Zakład Archeologii Epoki Kamienia)

Komitet Noblowski docenił Svante Pääbo za dokonanie odkrycia niewątpliwie przełomowego dla paleoantropologii, archeologii i wielu innych dyscyplin. Ustalenie genomu neandertalczyka, a w ślad za tym zidentyfikowanie genetycznego udziału neandertalczyka w DNA Homo sapiens skierowało dyskusje na problem kontaktów przedstawicieli obu gatunków, na możliwość ich krzyżowania się i koegzystencji. W świetle dowodów archeologicznych okres współwystępowania obu tych gatunków mógł na gruncie europejskim sięgać ok. dziesięciu tysięcy lat. Jedną z wielu korzyści, płynących z dokonań Svante Pääbo jest otwarcie drogi dla aktualizacji naszych wyobrażeń o istotach ludzkich zasiedlających obszary Eurazji w plejstocenie. Dowodem wielkiego potencjału dalszych paleogenetycznych analiz szczątków ludzkich z plejstocenu jest odkrycie denisowianina, a więc jeszcze innego człowieka "epoki lodowcowej", dokonane przez ucznia Svante Pääbo, Johannesa Krauze w Instytucie Maxa Plancka.

 

Dr Kamil Kopij - Zakład Archeologii Klasycznej

Nagroda Nobla dla Svante Pääbo była dla mnie sporym zaskoczeniem. Nie spodziewałem się, że w dziedzinie medycyny lub fizjologii szansę mają badania, których potencjał praktyczny jest raczej bardzo niski. Tymczasem w momencie, gdy świat wychodzi powoli z pandemii COVID-19, która niemal do słownie na chwilę go zatrzymała, Instytut Karoliński zdecydował się przyznać nagrodę naukowcowi, które swoje życie poświecił badaniu naszej przeszłości. Dla mnie jako archeologa to wielka radość, że doceniono kogoś, kto stara się odpowiedzieć na pytanie: skąd przyszliśmy? 

Dla mnie jako archeologa to wielka radość, że doceniono kogoś, kto stara się odpowiedzieć na pytanie: skąd przyszliśmy?

Badania S. Pääbo nad genomem neandertalczyka i jego porównaniem z naszym DNA przyniosły ostateczne rozwiązanie ważnej zagadki dotyczącej relacji Homo sapiens z naszym najbliższym kuzynem. Dzięki nim otrzymaliśmy niezbite dowody, że neandertalczycy i ludzie współcześni mieszali się, co na trwałe zapisało się w naszych genach. Potencjał badań paleogenetycznych pokazały jednak jeszcze inne badania zespołu Pääbo, tj. okrycie nieznanego wcześniej gatunku nazwanego Denisowianinem. Dotychczas nowe gatunki wyróżniano na podstawie znalezionych skamieniałości. W tym przypadku były one na tyle nikłe, że niewiele można było na ich podstawie powiedzieć. Badania genetyczne ujawniły jednak, że mamy do czynienia z odrębnym gatunkiem, który również mieszał się tak z nami, jak i z neandertalczykami. Cieszę się z tej nagrody również ze względu na pierwszą edycję Konkursu na Mądrą Książkę Roku, który organizowaliśmy w 2016 roku,a  w którym zwyciężyła książka napisana właśnie przez Pääbo!

Polecamy również
Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Dlaczego tak trudno jest realizować proste cele związane ze zdrowym stylem życia?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

Czy przeszłość jest kluczem do przyszłości?

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

W niepewnych czasach ptasie samice częściej zdradzają partnerów

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji

9. edycja konkursu Mądra Książka Roku – przedstawiamy listę tegorocznych nominacji