Wczoraj w zamku Balmoral, swej szkockiej rezydencji, zmarła brytyjska królowa Elżbieta II. Monarchini dożyła 96 lat w stosunkowo dobrym zdrowiu, ciesząc się powszechnym szacunkiem nie tylko w Zjednoczonym Królestwie, ale i poza jego granicami. Panowała najdłużej ze wszystkich dotychczasowych władców brytyjskich. Działalność Elżbiety II podsumowuje dr Izabela Curyłło-Klag z Instytutu Filologii Angielskiej UJ.

8 września w zamku Balmoral, swej szkockiej rezydencji, zmarła brytyjska królowa Elżbieta II. Monarchini dożyła 96 lat w stosunkowo dobrym zdrowiu, ciesząc się powszechnym szacunkiem nie tylko w Zjednoczonym Królestwie, ale i poza jego granicami. Panowała najdłużej ze wszystkich dotychczasowych władców brytyjskich, wykazując niezwykłe poczucie obowiązku i zaangażowanie w służbę narodowi. Do końca sumiennie wykonywała swe konstytucyjne powinności, jeszcze na dwa dni przed śmiercią biorąc udział w przekazaniu władzy nowo powołanej szefowej Partii Konserwatywnej – i tym samym nowej premier rządu – Liz Truss.

Czasy panowania Elżbiety II to istotna część powojennej brytyjskiej historii. Nowa epoka elżbietańska rozpoczęła się w roku 1952, po nagłej śmierci króla Jerzego VI. Gdy królowa wstępowała na tron, sytuacja ekonomiczna po II wojnie światowej była trudna – żywność racjonowano aż do 1954 roku. Kraj wszedł w fazę tzw. powojennego konsensusu, kiedy to politycy głównych partii uznali, że ich priorytetem będzie odbudowa gospodarki i poszerzenie polityki socjalnej poprzez stworzenie państwa opiekuńczego. Jednocześnie Zjednoczone Królestwo musiało stopniowo pożegnać się ze swą kolonialną przeszłością. Młoda monarchini była dla Brytyjczyków symbolem nadziei i nowego początku, nadejścia czasów, w których tradycja połączy się z nowoczesnością, aby stworzyć bardziej sprawiedliwy świat. W dobie dekolonizacji Elżbieta II stała się orędowniczką dobrowolnej Wspólnoty Narodów, utworzonej jeszcze w 1931 roku, a obecnie zrzeszającej 56 państw. Elżbieta II przewodziła tej instytucji i dbała o utrzymanie dobrych relacji z krajami Commonwealthu. W dniu śmierci była królową nie tylko Zjednoczonego Królestwa, ale i kilkunastu innych państw, zatem jej odejście ma wymiar globalny. Przez siedem dekad w dynamicznie przekształcającym się świecie Elżbieta II stanowiła niezmienny element brytyjskiej sceny politycznej. Większość jej poddanych nie pamięta czasów innego władcy, mawiają o niej po prostu the Queen, nie potrzebując wymieniać imienia, aby doprecyzować, o którą królową chodzi.

Podczas 70 lat panowania Elżbiety II Wielką Brytanią rządziło 15 premierów, przy czym pierwszy z nich – Winston Churchill – urodził się jeszcze w XIX wieku

Ponieważ ustrój Zjednoczonego Królestwa to monarchia konstytucyjna, królowa pełniła przede wszystkim rolę reprezentacyjną, nie mając bezpośredniego wpływu na politykę parlamentu i rządu. Była symbolem jedności państwa i ciągłości władzy monarszej: uosabiała, jak chciał dziewiętnastowieczny konstytucjonalista Walter Bagehot, „dostojną część” (the dignified part) brytyjskiego porządku konstytucyjnego. Co roku uroczyście otwierała kolejne sesje obrad parlamentu, przyznawała tytuły i odznaczenia państwowe, powoływała na stanowiska dyplomatów i urzędników. Podczas 70 lat panowania Elżbiety II Wielką Brytanią rządziło 15 premierów, przy czym pierwszy z nich - Winston Churchill - urodził się jeszcze w XIX wieku, w roku 1874, natomiast obecna premier Liz Truss przyszła na świat o 101 lat później. Formalnie królowa była również najwyższą zwierzchniczką Kościoła Anglii i protektorką Szkockiego Kościoła Prezbiteriańskiego.

Reprezentując instytucję monarchii, Elżbieta II stała ponad podziałami i dochowywała zasady neutralności. Starannie ukrywała swe poglądy, sympatie i antypatie polityczne. Posiadała za to ogromną soft power, zwłaszcza w relacjach z zagranicą: jako głowa państwa i filar brytyjskiej dyplomacji odbywała liczne oficjalne podróże, spotykała się z najważniejszymi politykami, prezydentami, hierarchami kościelnymi, przedstawicielami świata kultury i nauki. W 1996 roku odwiedziła nasz kraj i podczas wystąpienia w polskim parlamencie wyraziła poparcie dla idei przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W planie wizyty uwzględniono zwiedzanie Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius.

Elżbieta II była także pierwszą brytyjską monarchinią, z którą ludzie na całym świecie mogli poczuć osobistą i bezpośrednią więź. Zwracała się do narodu w dorocznym orędziu na Boże Narodzenie, pocieszała poddanych w trudnych momentach dziejowych (na przykład podczas pandemii Covid-19), brała udział w nagraniu żartobliwego filmiku z Jamesem Bondem na otwarcie olimpiady w Londynie, a przy okazji Platynowego Jubileuszu wystąpiła wspólnie z kultową postacią z brytyjskich bajek, Misiem Paddingtonem. Jej poczucie humoru, takt i uprzejmość zjednywały serca wielu mieszkańców globu, którzy jeśli nawet nie byli zwolennikami monarchii, darzyli królową Elżbietę szacunkiem i sympatią.

Następcą Elżbiety II jest jej najstarszy syn Karol, który będzie nosił imię Karol III. W dniu 10 września Rada Akcesyjna dokonała oficjalnej proklamacji nowego monarchy. Umarła królowa, niech żyje król!

Dr Izabela Curyłło-Klag

Zakład Komparatystyki Literackiej i Kulturowej Wydziału Filologicznego UJ