Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Międzynarodowy Trybunał Karny wydaje nakaz aresztowania Władimira Putina. Co to w praktyce oznacza?

Międzynarodowy Trybunał Karny wydaje nakaz aresztowania Władimira Putina. Co to w praktyce oznacza?

17 marca media obiegła informacja, iż haski trybunał wydał nakaz aresztowania prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina. Co w praktyce oznacza decyzja MTK tłumaczą w swoim artykule dr hab. Brygida Kuźniak i dr hab. Marcin Marcinko z Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego UJ.

Od lutego 2022, czyli od agresji Rosji na Ukrainę, w zasadzie każdego dnia wyrażana jest nadzieja na osądzenie przed międzynarodowym trybunałem Władimira Putina, prezydenta Federacji Rosyjskiej, i innych sprawców międzynarodowych zbrodni. Oczekiwanie, by zbrodniarze trafili „do Hagi” formułowane jest zarówno przez przedstawicieli licznych państw i organizacji międzyrządowych, jak i po prostu przez poszczególnych obywateli różnych państw świata – ludzi liczonych w miliony.

Trybunały w Hadze

Na samym wstępie warto wyjaśnić, iż w Hadze ma siedzibę więcej niż jeden sąd międzynarodowy. Dwa trybunały – o odmiennych kompetencjach –zajęły się różnymi aspektami wojny w Ukrainie. 

Międzynarodowy Trybunału Sprawiedliwości (MTS), który jest sądowym organem ONZ, już w marcu 2022 r. wydał tzw. zarządzenie tymczasowe nakazujące przerwanie prowadzonych przez Rosję w Ukrainie działań zbrojnych. Do tego sądu sprawa trafiła z wniosku Ukrainy przeciwko Rosji na podst. art. IX Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r. Tu wypada podkreślić, iż przed MTS nie może być sądzony ani Putin, ani inni zbrodniarze międzynarodowi, ponieważ sąd ten jest władny rozstrzygać spory wyłącznie pomiędzy państwami, co więcej, za ich zgodą, która może być jednakże, w rożnej formie, wyrażona z góry na potrzeby przyszłych ewentualnych sporów.

Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) jest z kolei sądem powołanym do sądzenia osób fizycznych, które dopuściły się zbrodni międzynarodowych podlegających jurysdykcji Trybunału, tj. zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni ludobójstwa i zbrodni agresji. Odpowiedzialność karną przed MTK ponoszą nie tylko bezpośredni sprawcy czynów, lecz także ich przełożeni (wojskowi lub cywilni), którzy wydali rozkaz lub polecenie popełnienia tych zbrodni.

Co istotne, od odpowiedzialności tej nie zwalnia immunitet wynikający z pełnienia funkcji publicznej (np. pełnienie funkcji głowy państwa). Nie ma też znaczenia obywatelstwo sprawcy, tzn. obywatele państw, które nie są stroną Statutu MTK, mogą odpowiadać przed MTK, jeśli popełnią zbrodnię znajdującą się w jego jurysdykcji na terytorium państwa, które ratyfikowało Statut. Ani Rosja, ani Ukraina nie są co prawda stronami Statutu MTK, jednak w 2015 r. rząd ukraiński na postawie art. 12 ust. 3 Statutu złożył deklarację o uznaniu jurysdykcji Trybunału w odniesieniu do zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych popełnianych na terytorium Ukrainy od dnia 20 lutego 2014 r.

Podkreślić przy tym należy, iż jurysdykcja MTK jest ograniczona zasadą komplementarności, która sądom krajowym pozostawia prawo pierwszeństwa w osądzaniu oskarżonych. Oznacza to, że Trybunał nie zastępuje krajowych systemów sprawiedliwości, lecz stanowi jedynie ich uzupełnienie. Innymi słowy, MTK może wszcząć postępowanie jedynie wtedy, gdy sądy krajowe nie chcą sprawy rozstrzygnąć lub nie są do tego zdolne.

Nakaz aresztowania prezydenta Rosji

W dniu 17 marca 2023 r. MTK (a konkretnie II Izba Przygotowawcza) wydał nakazy aresztowania prezydenta Władimira Putina i rosyjskiej rzeczniczki praw dziecka Marii Lwowej-Biełowej. Trybunał kierował się tym, że w świetle zebranych przez Prokuratora MTK dowodów istnieją uzasadnione podstawy, by twierdzić, że obydwie te osoby są indywidualnie odpowiedzialne za zbrodnię wojenną bezprawnej deportacji i przesiedlenia do Rosji części ludności cywilnej. Konkretnie chodzi o ukraińskie dzieci zamieszkałe na terytorium okupowanym, które zostały wywiezione do Rosji. Warto dodać, że dzieci te najprawdopodobniej przetrzymywane są na terenie Rosji w specjalnych obozach.

W tym miejscu nasuwa się pytanie, dlaczego nakaz aresztowania dotyczy wskazanej wyżej zbrodni i do niej się ogranicza. Wydaje się, że po prostu na tym etapie postępowania udało się zebrać mocne dowody na popełnienie tej właśnie zbrodni, w tym w szczególności uprawdopodobnić, iż Putin jest osobą, która popełnia ten konkretny czyn (jak mówi statut MTK „sama, wspólnie z inną osobą albo za pośrednictwem innej osoby” - art. 25 ust. 3 pkt a Statutu MTK, a także jako zwierzchnik podwładnych znajdujących się pod jego faktyczną władzą i kontrolą, a w stosunku do których nie wykonywał należytej kontroli – art. 28 pkt b Statutu MTK).

Podobnie Trybunał postąpił w sprawie Thomasa Lubangi Dyilo, przywódcy Unii Kongijskich Patriotów, zbrojnej grupy rebelianckiej dopuszczającej się m.in. czystek etnicznych, gwałtów i okaleczeń podczas wojny domowej w Demokratycznej Republice Konga. Lubanga został jednak osądzony i skazany za zbrodnię wojenną polegającą na wcielaniu lub werbowaniu dzieci do sił zbrojnych oraz wykorzystywaniu ich w działaniach zbrojnych. Postawione Lubandze zarzuty ograniczały się tylko do tej zbrodni, którą – zdaniem Prokuratora MTK – najłatwiej było udowodnić i w istocie dowody były wystarczające do skazania.

Co w praktyce oznacza decyzja MTK

Wśród komentarzy dotyczących nakazu aresztowania Władimira Putina pojawiają się głosy, że akt ten ma „wymiar symboliczny” i do procesu nie dojdzie. Z pewnością w obecnej sytuacji trudno spodziewać się, by Putin stanął przed obliczem MTK, należy jednak podkreślić, że nakaz ten znacząco osłabia pozycję prezydenta Rosji oraz jego możliwości współpracy z innymi przywódcami. Nakaz oznacza, że każde państwo-strona Statutu MTK (123 państwa) ma obowiązek wydać prezydenta Rosji „do Hagi”, jeśli znajdzie się on na ich terytorium. Co ważne, w tej sytuacji nie chroni go immunitet – zgodnie z art. 27 ust. 2 Statutu MTK, immunitety i inne przywileje związane z pełnieniem funkcji publicznej danej osoby, przewidziane przez prawo krajowe lub międzynarodowe nie stanowią przeszkody do wykonywania jurysdykcji Trybunału wobec takiej osoby.

Nie jest to zresztą pierwszy przypadek w praktyce MTK, gdy wobec urzędującej głowy państwa wszczyna się postępowanie. W 2009 r. MTK wydał nakaz aresztowania Omara al-Baszira, prezydenta Sudanu, oskarżając go o zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione w sudańskiej prowincji Darfur. Niektóre państwa afrykańskie i Bliskiego Wschodu odmawiały wówczas dokonania aresztowania al-Baszira, powołując się właśnie na jego immunitet głowy państwa. Jak jednak stwierdził MTK w decyzji z 2011 r., międzynarodowe prawo zwyczajowe przewiduje wyjątek od zasady immunitetu jurysdykcyjnego głowy państwa w przypadku, gdy trybunał międzynarodowy zamierza wszcząć postępowanie przeciwko głowie państwa w związku z zarzutem popełnienia zbrodni międzynarodowej.

Nakaz aresztowania prezydenta Putina również może spotkać się z negatywną reakcją niektórych państw, nawet tych, które są stronami Statutu MTK. Wskazuje na to np. dość niejasne oświadczenie rządu RPA w związku z planowaną wizytą rosyjskiego przywódcy w tym kraju w sierpniu br. Władze RPA zaznaczyły, że są świadome swoich zobowiązań prawnych, lecz nie przesądziły, czy do aresztowania Putina dojdzie. Do tej pory RPA podkreślała swoją bezstronność w konflikcie rosyjsko-ukraińskim, wstrzymując się od głosowania nad rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego ONZ – potępiającą inwazję Rosji na Ukrainę i aneksję przez Rosję ukraińskich terytoriów. Wobec zbrodni międzynarodowych nie można jednak pozostawać bezstronnym. Czas zatem pokaże, czy RPA wywiąże się ze swoich zobowiązań prawnych.   

Trybunał dla Putina to kwestia czasu

Gdy toczyła się II wojna światowa - najstraszniejsza wojna w historii ludzkości - wydawało się, iż nie ma nadziei, a ukaranie zbrodniarzy na forum międzynarodowym nigdy nie nastąpi. Tymczasem po wojnie przeprowadzono postępowania w Norymberdze i Tokio. Sytuacja z prawnego punktu widzenia była wtedy bardziej złożona niż dziś, gdyż wtedy nie było MTK i trzeba było dopiero wypracować formułę prawną. Do osądzenia jednak doszło. Tak będzie i tym razem. Zazwyczaj trzeba czasu. Sero molunt deórum molae/Бог долго ждет, да больно бьет! - Powoli mielą młyny sprawiedliwości. Bóg się nie spieszy, lecz bije boleśnie.

dr hab. Brygida Kuźniak, dr hab. Marcin Marcinko
Katedra Prawa Międzynarodowego Publicznego UJ

Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji.

Zdjęcia:

Polecamy również
Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych