Od wielu lat ludzkość zmaga się z problemem pandemii wirusa HIV, a pomimo ogromnych postępów w nauce jak dotąd nie udało się opracować skutecznej szczepionki. Niemniej jednak na łamach czasopisma „Science” opublikowano wyniki badania, które budzą optymizm środowiska naukowego. O komentarz w tej sprawie poprosiliśmy dr hab. Monikę Bociągę-Jasik z Kliniki Chorób Zakaźnych i Tropikalnych UJ CM.

Nowoczesne leki antyretrowirusowe (ART) pozwalają nam zahamować replikację HIV i zapobiec destrukcji układu immunologicznego, a czas przeżycia osób zakażonych jest w chwili obecnej porównywalny do populacji ogólnej. Jednak pomimo ogromnego postępu, jaki dokonał się na przestrzeni ponad 40 lat, który niewątpliwie możemy określić triumfem nauki, zakażenie HIV nadal stanowi bardzo istotny problem epidemiologiczny i medyczny, a zakończenie pandemii do roku 2030 w chwili obecnej wydaje się mało realne. Trwająca ponad dwa lata pandemia COVID-19, która utrudniła dostęp do testowania i doprowadziła do załamanie się działań profilaktycznych, a także wojna w Ukrainie spowodowały, że w chwili obecnej odnotowujemy w naszym kraju istotny wzrost nowych zakażeń HIV. Ciągłe wyzwanie stanowią późne rozpoznania, które powodują, że pomimo możliwości zastosowania doskonałych, bardzo skutecznych leków ART pacjenci umierają z powodu pełnoobjawowego AIDS.

Wszystko to powoduje, że wynalezienie skutecznej szczepionki przeciw HIV pozostaje jednym z najważniejszych wyzwań, przed jakimi stoimy na polu profilaktyki chorób zakaźnych. Nie bez przyczyny prof. Anthony Fauci, wieloletni szef Narodowego Instytutu Alergii i Chorób Zakaźnych oraz doradca prezydentów USA określił ciągły brak szczepionki przeciw HIV swoim największym zawodowym rozczarowaniem. Dodał jednak szybko, że się nie poddajemy. Odzwierciedla to fakt, że w chwili obecnej na świecie prowadzonych jest ponad 20 badań klinicznych nad szczepionką,  przy czym musimy pamiętać, że  w tym przypadku rozróżniamy  dwa jej rodzaje:

1. profilaktyczną, czyli taką, która będzie zapobiegała pojawieniu się nowych zakażeń HIV,
2. terapeutyczną, która podana osobie już zakażonej spowoduje taką aktywację układu immunologicznego, że doprowadzi on do eradykacji wirusa z organizmu.

Niestety, jak dotąd wynalezienie skutecznego sposobu na indukowanie odpowiedzi immunologicznej przeciw HIV okazuje się nie być prostym zadaniem, co wiąże się przed wszystkim z ogromną zdolnością HIV do tworzenia nowych wariantów (mutacji).  Szybko zmieniający się HIV utrudnia układowi odpornościowemu jego rozpoznanie, przez co wymyka się jego obronie. Z tego powodu doktor Gabriella Scarlatti od lat pracująca nad szczepionką przeciw HIV twierdzi, że „Świętym Gralem” szczepień przeciw temu wirusowi  są przeciwciała neutralizujące, które nie tylko będą się z  nim wiązały , ale zapobiegną także je wiązaniu się i wnikaniu HIV do komórek.

Wielkie nadzieje budzą opublikowane na łamach czasopisma „Science” wyniki pierwszej fazy badań klinicznych nowej szczepionki  (eOD-GT8 60 mer) opartej na zmodyfikowanej wersji jednego z białek wchodzącego w skład wirusa, który ma stymulować produkcję przeciwciał neutralizujących o szerokim zakresie (bnABs – broadly neutralizing antibodies).  Dotychczas do badania włączono 48 zdrowych osób w wieku od 18 do 50 lat, które losowo otrzymały badany preparat albo placebo. Autorzy wykazali, że podanie dwóch dawek szczepionki w odstępie 8 tyg. spowodowało u 97% uczestników wytworzenie przeciwciał neutralizujących, co budzi ogromne nadzieje na uzyskanie skutecznej profilaktyki przeciw HIV. Co ważne badana szczepionka, miała bardzo dobry profil bezpieczeństwa,a objawy uboczne ograniczały się  do odczynów miejscowych oraz lekkiego bólu głowy, które ustępowały najczęściej po kilu dniach.

Jeszcze wiele niewiadomych przed nami, m.in. odpowiedź na pytanie, jak długo będzie utrzymywać się odpowiedź poszczepienna, ale wytworzenie po szczepieniu przeciwciał neutralizujących o szerokim zakresie (bnAB), zwanych czasami  także „superprzeciwciałami”,  może okazać się w przełomem nie tylko jeśli chodzi o zapobieganie zakażeniu HIV, ale także HCV, grypie, czy zakażeniom wywołanym przez betakoronawirusy.

Dr hab. Monika Bociąga-Jasik
Klinika Chorób Zakaźnych i Tropikalnych
Wydział Lekarski CM UJ