Nowe wyspy powstające w Arktyce są ewidentnym znakiem zmian klimatycznych, które dotykają północne obszary naszej planety. Badaniem tych, istotnych w skali globu, procesów zajmują się geografowie z UJ.

Więcej o nauce?! Dołącz do profilu strony. www NAUKA.uj.edu.pl na Facebooku 

autor: Piotr Żabicki

Arktyka. Klimat się ociepla, lodowce ustępują miejsca, morze wdziera się w ich dotychczasowe posiadłości i odcina skrawki lądu, położone powyżej swego poziomu. Tak tworzą się nowe wyspy. To nie lista zjawisk, które dotkną nas w przyszłości. To scenariusz, który rozgrywa się teraz. W ciągu ostatnich dziesięcioleci w samym tylko otoczeniu Grenlandii i europejskiej części Arktyki powstało kilkadziesiąt nowych wysp.

Analizowaniem tego procesu zajęli się krakowscy naukowcy, prof. Wiesław Ziaja i dr Krzysztof Ostafin z Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ.

Zbadali oni dziesiątki archiwów zdjęć satelitarnych oraz przyjrzeli się mapom topograficznym z różnych krajów (duńskim, norweskim, kanadyjskim, i amerykańskim). Odbyli też dwie wyprawy na Spitsbergen, gdzie prawie na żywo, obserwować można  proces powstawania dużej (ponad 1300 km²) wyspy i cieśniny o istotnym znaczeniu dla żeglugi. Ich ekspedycję i badania dokumentuje krótki film (pod tekstem) oraz artykuły, które ukazały się w cenionym czasopiśmie „Ambio” - Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk.

Wyspa Ocieplenie

Ziaja i Ostafin potwierdzają, że „od lat 60. XX w. powstały 34 nowe wyspy o powierzchni równej lub większej niż 0,5 km^2”. Najwięcej nowych wysp pojawiło się u wybrzeży Grenlandii (26), szczególnie przy jej zachodnim krańcu. Na Ziemi Franciszka Józefa i Nowej Ziemi w europejskiej części Arktyki przynależnej do Rosji wyłoniło się ich sześć. Jedna wyspa powstała w archipelagu Svalbard.

Wśród wyspiarskich „osesków” są  wyspy sporej wielkości. Hall na Ziemi Franciszka Józefa ma powierzchnię 59 km², co można sobie wyobrazić jako obszar ok. 6x10 km. Hovgard Kystland (Grenlandia) liczy 31 km², zaś wyspa o wymownej nazwie – Warming (pol. Ocieplenie) zajmuje 19 km² (Grenlandia).

Na ilustracji przedstawiony został w uproszczeniu model przeobrażania się arktycznego wybrzeża. Pod wpływem ocieplenia klimatu i recesji lodowców dochodzi do powstawania nowych wysp i cieśnin.

W pierwszym etapie (A) całe wybrzeże pokryte jest lodowcem. Występują na nim nunataki, czyli szczyty lub wzgórza otoczone przez lód. To stan, który utrzymywał się do połowy XX wieku. W kolejnym etapie zmian (B), lodowce kurczą się, widać częściowo skaliste wybrzeże, z przylądkami i półwyspami w niektórych miejscach uwolnionymi spod lodu, ale połączonymi lodowcami z głównym lądem – to sytuacja z drugiej połowy XX wieku.  Następna, kluczowa faza (C) objawia się zanikiem połączenia lodowcowego z głównym lądem. Depresja zostaje zalana morzem, powstaje cieśnina i wyspa. Tak dzieje się na przełomie XX i XXI wieku. Wreszcie, w XXI wieku,  obserwujemy (D), że większa część wybrzeża jest wolna od lodu a lodowce rozdzielają się na mniejsze fragmenty, co wynika z ich „łamliwości”, spowodowanej dużym spadkiem grubości lodu. Generalnie, taki właśnie proces ma miejsce na tysiącach kilometrów arktycznego wybrzeża.

Ciekawe? Przeczytaj także: Ewolucja i antropocen. Pytania o człowieka

Wyspy (niedalekiej) przyszłości

Badacze nie wahają się twierdzić, że „tempo powstawania nowych wysp przyspieszyło w XXI w. Sześć z nich powstało przed 1980 rokiem, 12 w latach 1980-2000, a 15 po roku 2000. Tylko w latach 2016 – 2017 powstały 3 wyspy. Ten proces będzie przybierał na sile”. Jako przykład podają bliski oddzielenia się, duży, liczący około 200km², fragment lądu na wschodnim wybrzeżu Grenlandii (Dove Bay). Nowa wyspa pojawi się być może już w 2018 roku.

Najciekawszy przykład współczesnego formowania się polodowcowych wysp pochodzi z badań Ziaji i Ostafina na Spitsbergenie. Na południowych krańcach tego lądu w szybkim tempie dochodzi do wycofywania się lodowca z przesmyku Hornbreen–Hambergbreen. Biorąc pod uwagę fakt, że szerokość wspomnianego przesmyku zmniejsza się aż o 270 m rocznie (sic!), można szacować, że zniknie on pod wodą mniej więcej w 2035 roku.

“Niewątpliwie – piszą geografowie z Krakowa – ten proces powstawania wyspy, prowadzi do znacznej transformacji krajobrazu i ekosystemu całego Spitsbergenu; w nowy sposób będzie kształtować się cyrkulacja mas powietrza, inaczej przebiegać będą szlaki wędrówek zwierząt i migracji roślin”.

To, co opisują Ziaja i Ostafin to kolejny argument w rozmowie o globalnym ociepleniu, to fakt, dowód na jego istnienie. Weźmy go pod uwagę!

---------------------------------------------------

Mapa: nowe wyspy arktyczne zidentyfikowane w badaniach krakowskich naukowców.

Animacja: transformacja wybrzeży w nowe wyspy - wyspa Hall (nr 5 na mapie, 1971 – 2017)

Artykuły:

Landscape–seascape dynamics in the isthmus between Sørkapp Land and the rest of Spitsbergen: Will a new big Arctic island form?

Origin and location of new Arctic islands and straits due to glacial recession.

Badania były finansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Fundację Księcia Monako Alberta II www.fpa2.org

Ciekawe? Przeczytaj także: Dlaczego w Polsce nie ma ogromnych złóż ropy i gazu?