Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

1pytanie: Czym zajmuje się biohistoria?

1pytanie: Czym zajmuje się biohistoria?

Czy historię można powiązać z przyrodą? Okazuje się, że tak, jeśli połączyć nowoczesne metody i interdyscyplinarne podejście scalające narzędzia biologii, historii, archeologii oraz geografii. W rezultacie powstaje pionierska dyscyplina zwana biohistorią. Szerzej wyjaśnia ten termin dr Adam Izdebski z Instytutu Historii UJ.

-----------------------------------

1pytanie to rubryka na stronie NAUKA.uj.edu.pl, w której publikujemy odpowiedzi naukowców z UJ na ciekawe, nieraz fundamentalne pytania dotyczące świata, człowieka, natury, historii...

Więcej o nauce?! Dołącz do profilu strony. www NAUKA.uj.edu.pl na Facebooku 

-----------------------------------

Biohistoria (inaczej historia środowiskowa) zajmuje się wzajemnymi powiązaniami dawnych społeczeństw – od starożytności do XX wieku – z ich środowiskiem przyrodniczym. Badania prowadzone przez historyków specjalizujących się w tej dziedzinie mają kluczowe znaczenie dla obecnej sytuacji naszej planety, kiedy musimy mierzyć się ze skutkami kilkusetletniego gromadzenia zanieczyszczeń i konsekwencjami antropogenicznych zmian klimatu.

Skąd to się wzięło?

Wyłonienie się historii środowiskowej, zwanej również ekohistorią, stanowi element długiego procesu rozszerzania pola zainteresowań historii, która jako dyscyplina naukowa narodziła się w XIX wieku i początkowo zajmowała się wyłącznie wielkimi wydarzeniami, takimi jak dzieje państw i narodów. Po raz pierwszy sytuację udało się zmienić francuskim historykom ze Szkoły Annales (określenie odnoszące się do nurtu badawczego, rozwinietego w kręgu niektórych francuskich historyków - przyp. red.) w okresie międzywojennym. Od tego czasu społeczeństwo, gospodarka, życie codzienne i obyczaje są pełnoprawnymi tematami w badaniach historycznych.

Kolejna wielka zmiana przyszła w latach 60. i 70. ubiegłego wieku, kiedy to, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, rodziła się nowa historia społeczna, która pragnęła udzielić głosu grupom społecznym i zaistnieć tematom dotychczas przez historyków pomijanych milczeniem (takich jak historia kobiet bądź mniejszości etnicznych). Równocześnie, zachodnie społeczeństwa zaczynały rozumieć, że nowoczesny sposób życia w nieodwracalny sposób przekształca przyrodę, a będące podstawą naszego modelu życia zasoby naturalne wkrótce się skończą. Rezultatem takiego myślenia był wzrost siły ruchów społecznych.

Amerykańscy historycy postanowili odpowiedzieć na to wezwanie wprowadzając zupełnie nowe kursy do programu zajęć i podejmując badania nad tematami dotychczas całkowicie obcymi nauce historycznej. I tak już w latach 70. kolejne wydziały historii umożliwiały studentom poznawanie, w jaki sposób zmieniały się związki społeczeństwa ze środowiskiem naturalnym w Ameryce Północnej, szczególnie w okresie ostatnich 200 lat. Równocześnie ukazały się studia nad obecnością myślenia o przyrodzie w kulturze amerykańskiej poczynając od czasów kolonialnych. Stopniowo coraz więcej badań zaczęło koncentrować się na zmianach w środowisku i ekologii, jakie wiązały się z europejską kolonizacją i uprzemysłowieniem.

Biohistoria dziś

W tej chwili historia środowiskowa (environmental history) jest w Stanach Zjednoczonych pełnoprawną dyscypliną badań historycznych, obok historii politycznej czy społecznej, obecną właściwie na każdym wydziale, a historycy środowiskowi biorą udział w najważniejszych debatach dotyczących przyszłości amerykańskiej przyrody i sposobu życia. W Europie sytuacja przedstawia się inaczej, także dlatego, że przemiany społeczne lat 60. miały częściowo inny charakter i wiele narodowych „szkół historycznych" pozostaje wciąż pod silnym wpływem francuskiej Szkoły Annales. Niemniej jednak, również w europejskim kontekście warto postawić pytania, którymi zajmują się od prawie półwiecza amerykańscy historycy. O wzmożonym zainteresowaniu kwestiami przyrodniczymi świadczy zresztą fakt, że kolejne wydziały i instytuty historii w Europie (także w Polsce) chcą zatrudniać historyków środowiskowych.

Wnioski z badań realizowanych w Instytucie Historii UJ wskazują, że społeczeństwa starożytne i średniowieczne  były w stanie dostosować się bądź wręcz przeciwstawić nawet znaczącym zmianom klimatu.

Na Uniwersytecie Jagiellońskim od kilku lat prowadzone są badania dotyczące wpływu zmian klimatycznych na dzieje Bizancjum i świata śródziemnomorskiego w późnej starożytności i średniowieczu (niedawno zaowocowały one publikacją specjalnego wydania prestiżowego czasopisma Quaternary Science Reviews, w całości poświęconego tej tematyce).

Wnioski płynące z badań realizowanych w Instytucie Historii UJ wskazują, że społeczeństwa starożytne i średniowieczne były na tyle złożone i posiadały na tyle rozbudowane powiązania wewnętrzne, że były w stanie dostosować się bądź wręcz przeciwstawić nawet znaczącym zmianom klimatu (np. trwającemu kilka dekad istotnemu zmniejszeniu opadów w kluczowym dla rolnictwa sezonie zimowym). Od ponad roku podejmowane są także działania w kierunku integracji badaczy zajmujących się historią środowiskową w Polsce, zmierzające do bardziej systematycznego stawiania pytań dotyczących historii środowiskowej naszego kraju. Jedną z kluczowych kwestii pozostaje zbadanie, na ile krajobraz poszczególnych regionów Polski ukształtowany został już w średniowieczu, a na ile jest rezultatem procesu, który można by nazwać „folwarczną rewolucją ekologiczną" 16. wieku.

Badacze przygotowali także projekt dotyczący historii środowiskowej samego Krakowa, którego celem jest zbadanie, na ile problemy ekologiczne, z którymi miasto mierzy się dzisiaj, są zjawiskiem nowym, związanym z uprzemysłowieniem i dzisiejszą skalą miasta, a na ile są problemami wynikającymi z samego położenia i warunków naturalnych Krakowa. Projekt ten właśnie otrzymał finansowanie z Narodowego Centrum Nauki.

Innymi słowy, można postawić pytanie: czy średniowieczny bądź staropolski Kraków również musiał mierzyć się z problemami ekologicznymi porównywalnymi do katastrofalnego smogu z początków XXI wieku.

Polecamy również
Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych